In 2024 startten we met de Tegeltaxi in Antwerpen. Het idee? Vrijwilligers helpen om stoeptegels op te halen en te stockeren, zodat meer mensen makkelijker een geveltuintje kunnen aanleggen. Na afloop van het project blikken we terug op wat we leerden – de successen, de verrassingen en de dingen die we anders zouden doen.

141 vierkante meter onthard, 130 nieuwe geveltuintjes

Dankzij de steun van de Antwerpse Burgerbegroting en een hoop geëngageerde vrijwilligers haalden we 141 vierkante meter aan tegels op. Dat is meer dan ons oorspronkelijke doel! De tegels kregen een tweede leven in onze Tegelbib, waar bewoners ze opnieuw kunnen gebruiken. Een win-win voor iedereen: minder verharding, meer groen, en hergebruik van materiaal.

Bovendien hielp de Tegeltaxi een brede groep mensen, van enthousiaste tuinliefhebbers tot bewoners die pas op het laatste moment beseften dat ze hun verwijderde tegels niet zomaar mochten laten liggen. Ook professionals, zoals aannemers die geveltuintjes aanlegden, maakten gebruik van onze service om overtollige tegels efficiënt af te voeren.

Wat ging goed? Geleerde lessen uit de successen

1. Meer straten dan verwacht: We mikten op 20 straten, uiteindelijk bereikten we er 31. Les: de vraag naar onthardingsondersteuning is groot en nog groeiende. Een structureel aanbod is zinvol.

2. Contact met bewoners: Een belangrijke les van de Tegeltaxi was het belang van direct contact met de mensen die hun tegels aanboden. We streefden ernaar om niet zomaar de tegels op te halen tijdens de werkuren, maar de mensen persoonlijk te ontmoeten. We pasten waar nodig de ophaalmomenten flexibel aan om de mensen ‘achter de tegels’ te kunnen ontmoeten. Les: direct contact zorgt voor meer waardering en een betere verbinding en begrip over waarom we de tegeltaxi organiseren.

3. Dankbare bewoners: Mensen die ineens met een berg stoeptegels voor hun deur zaten na de aanleg van een geveltuintje door de stad, waren blij met een snelle ophaaldienst. Les: een laagdrempelige en snelle service verlaagt de drempel om te ontharden.

4. Slimme samenwerkingen: De aannemer die geveltuintjes aanlegde, hielp door flyers van de Tegeltaxi te verspreiden. Dat zorgde meteen voor extra aanvragen. Les: door samen te werken met professionals kunnen we meer mensen bereiken en efficiënter werken.

5. Gezamenlijke aanpak vergemakkelijkt logistiek: Wanneer meerdere buren in dezelfde straat of wijk samen geveltuintjes aanleggen, werkt de Tegeltaxi veel efficiënter. Tegels kunnen op één centrale plek verzameld en opgehaald worden, terwijl puin en kapotte tegels direct in puinzakken verdwijnen. Dit bespaart tijd en kosten. Les: bewoners stimuleren om ontharding collectief aan te pakken, bijvoorbeeld via burgerbegrotingsprojecten, maakt de logistiek eenvoudiger en efficiënter.

6. Laden en lossen: We vroegen geen parkeerverbod aan voor een ophaling. Soms stopt de Tegeltaxi op de rijweg maar de ophaling duurde nooit langer dan 10 minuten, een toegestane duur om te  laden.  Les: geen parkeerverbod nodig bij normale onthardingsacties.

7. Tegelbib als succesformule: De opgeslagen tegels vonden hun weg naar hergebruik, waardoor niet alleen straten vergroenden, maar ook onnodige afvalproductie werd vermeden. Les: een circulaire aanpak werkt en vergroot de impact van het project.

Wat kon beter? Geleerde lessen uit de uitdagingen

1. Communicatie: Veel bewoners beseften pas bij de aanleg dat ze hun eigen stoeptegels moesten bewaren. Een heldere uitleg vooraf had veel verwarring kunnen vermijden. Daarnaast was de informatieverspreiding niet altijd optimaal, waardoor sommige mensen pas na hun werkzaamheden van de Tegeltaxi hoorden. Les: duidelijke en tijdige communicatie is cruciaal. Flyers, social media en directe contacten moeten nog beter op elkaar afgestemd worden.

2. Logistiek: We ontdekten dat een centrale tegelbib soms omslachtig is. Als de Tegeltaxi telkens door het verkeer moest rijden, verloren we kostbare tijd. Meerdere opslagplaatsen zouden efficiënter werken en transportkilometers verminderen. Een alternatief met een ophaaldienst met de bakfiets hebben we uitgetest, maar we kwamen heel snel tot de vaststelling dat dit enkel voor heel kleine hoeveelheden werkt (tot 6 stenen, zonder puin), Bakfietsen of fietsen met een aanhangwagen zijn (helaas) geen optie voor de Tegeltaxi, Les: Voorzie gemotoriseerd vervoer en decentralisatie van opslagplaatsen kan tijd en kosten besparen.

3. Burgers en hun puin: Mensen die zelf ontharden, blijven vaak zitten met puin en steenafval. Een oplossing zoals gratis puinzakken en gezamenlijke ophalingen zou dit probleem verlichten en extra drempels wegnemen. Sommige burgers probeerden te profiteren van de Tegeltaxi om van andere stenen of tegels uit tuinen af te geraken. Die namen wij niet mee en legden het uit bij de ophaling welke oplossingen daarvoor bestaan. Les: een totaaloplossing aanbieden (inclusief puinophaal) kan meer mensen overtuigen om deel te nemen.

4. Efficiëntere planning: De Tegeltaxi reed soms met halfvolle ladingen of maakte onnodige ritten. Een striktere planning en bundeling van aanvragen kunnen de efficiëntie verbeteren. Les: een betere routeplanning en inschrijvingssysteem kan helpen om middelen efficiënter in te zetten.

En nu? De toekomst van de Tegeltaxi

Het project is afgelopen en bovenstaande leerlessen zijn doorgegeven aan het district. We hopen dat de stedelijke diensten ‘de tegel’ van ons willen overnemen. De Tegelbib blijft bestaan in de kelder van de Sint-Amanduskerk, en we zoeken naar manieren om het proces nog vlotter te laten lopen. Misschien zelfs een nieuwe manier om tegels te stockeren en ophalen, zoals samenwerking met lokale werkplaatsen of bouwbedrijven, zodat nog meer Antwerpenaren zonder zorgen kunnen vergroenen.

Daarnaast willen we experimenteren met lokale opslagplaatsen verspreid over de stad en onderzoeken we of een puinophaalservice haalbaar is. We hopen zo nog meer mensen te overtuigen om hun stoep om te toveren tot een groene plek vol leven.

Wil je zelf aan de slag met een geveltuintje? Of heb je een stapel tegels liggen waar je vanaf wil? Neem een kijkje op onze website en ontdek hoe de Tegeltaxi je kan helpen!

Dit jaar wil Commons Lab het initiatief nemen om samentuinen om te vormen tot zorgtuinen. In het kader van de burgerbegroting van het district Antwerpen krijgen we de kans om dit te realiseren in drie samentuinen, waar men openstaat om buren te betrekken bij het samen tuinieren. De doelstelling van het project is om de samentuinen-community uit te breiden met mensen die momenteel niet in de groep zijn opgenomen en zo een inclusievere doelgroep te bereiken. De kernvraag waaruit wij vertrekken is: Hoe kunnen we gemeenschapstuinen nog zorgzamer maken? - Blog door Pelle Spooren

Een zorgzame tuin is…

• Een buurtinitiatief dat bijdraagt aan zowel persoonlijke als collectieve gezondheid en duurzaamheid. Een zorgtuin kan zich bevinden bij zorginstellingen, buurthuizen, scholen of in openbare ruimten, maar ook in particuliere tuinen waar welzijn centraal staat. Een zorgtuin biedt aanvullende zorg en is dus niet per se verbonden aan een zorginstelling. Het is een plek die de kracht van de natuur benut om het leven van alle mensen te verrijken.

• Een gezamenlijke, door een groep mensen beheerde tuin waarin zij samen verantwoordelijk zijn voor het onderhoud, de inrichting en het gebruik. De deelnemers stellen zelf de regels op en werken samen aan het telen van groenten, kruiden en bloemen. Daarnaast biedt de tuin ruimte voor ontspanning, sociale interactie en welzijn. Zorgtuinen zijn multifunctioneel en organiseren activiteiten zoals tuinieren, ontmoetingen met dieren en workshops.

• Een groene omgeving die het welzijn, de gezondheid en de sociale verbinding van mensen bevordert. Hier komen natuur, ontspanning en soms ook therapie samen. Zorgtuinen zijn toegankelijk voor iedereen, ongeacht leeftijd of gezondheid, en bieden ruimte voor mensen die drempels ervaren om te genieten van rust, beweging en interactie met de natuur.

Een zorgtuin gaat verder dan alleen tuinieren; het is een plek waar mensen voor elkaar en voor passanten zorgen. Bovendien kan een zorgtuin, door een toegankelijke infrastructuur, ook actieve zorg aantrekken.

Een zorgtuin ondersteunt zorg. Dat betekent dat een zorgtuin bijdraagt aan herstel of helpt negatieve stimuli te verzachten. Het is een tuin die sociale ondersteuning biedt, fysiek niet schadelijk is en een heilzame functie heeft, zoals het bevorderen van gezonde lucht en beweging. Een zorgtuin is doordacht, dynamisch en natuurlijk en probeert te voorzien in wat goed is voor de mens (Natuur & Mens, 2022). Hoewel een zorgtuin niet per se onderdeel is van een zorginstelling, past het concept goed binnen de werking van woonzorgcentra, ziekenhuizen, revalidatiecentra en dagcentra voor mensen met een beperking (Biodivers Zorggroen, 2022).

Kenmerken van een zorgtuin

Een zorgtuin is een toegankelijke en inclusieve plek waar iedereen, ongeacht leeftijd of achtergrond, kan participeren. De volgende kenmerken zorgen voor zorgend karakter in een samentuin:

• Fysieke toegankelijkheid: Rolstoelvriendelijk en goed begaanbaar, zodat iedereen zich er vrij kan bewegen.

• Open en betrokken gemeenschap: mensen in een zorgtuin zijn gastvrij en toegankelijk voor nieuwe buurtbewoners en bezoekers. Ze zijn opmerkzaam voor mensen met een zorgnood en staan open voor het bieden van ondersteuning en een luisterend oor.

• Welzijn staat centraal: de groene omgeving stimuleert ontspanning, vermindert stress en bevordert zowel de lichamelijke als mentale gezondheid.

• Vrijwilligers en zorgcoaches: die specifiek aandacht hebben voor mensen met een zorgnood kunnen een ondersteunende rol spelen.

• Sociale functie: een ontmoetingsplek waar mensen samenkomen, tuinieren en genieten van de natuur.

• Duurzaamheid en biodiversiteit: ecologische principes zorgen voor een gezonde omgeving en de teelt van groenten, fruit en kruiden gebeurt op een ecologische manier.

• Multifunctioneel gebruik: De tuin is multifunctioneel en biedt ruimte voor diverse activiteiten, zoals tuinieren, recreatie en educatieve programma’s. Zorgtuinen bieden een laagdrempelige leeromgeving waarin jong en oud kennis opdoen over samenwerken met anderen, natuur, tuinieren en duurzaamheid.

• Gemeenschappelijk beheer: deelnemers nemen samen beslissingen en dragen verantwoordelijkheid.

• Empowerend karakter: iedereen draagt op zijn of haar eigen tempo bij, waarbij zorg ontvangen en zorg geven in elkaar overlopen.

• Veilige en rustige ruimte: een zorgtuin is een plek met zo weinig mogelijk onnodige prikkels die stress kunnen veroorzaken, met voldoende schaduw en zitmogelijkheden.

Ons doel

In 2025 willen we drie zorgtuinen in het district Antwerpen opstarten en ondersteunen. Deze zorgtuinen krijgen begeleiding bij het organiseren van activiteiten waarin samen wordt getuinierd met diverse doelgroepen, zoals OKAN-leerlingen, senioren, buurtbewoners en jongeren in een kwetsbare situatie. Deze activiteiten versterken het welzijn en de gezondheid van de buurtbewoners. Zo kunnen senioren zaaien in verhoogde bedden en hun kennis over tuinieren delen, jongeren zetten hun talenten in voor de tuin, en nieuwkomers oefenen Nederlands.

Daarnaast ondersteunen we de zorgtuinen bij het opnemen van zorgtaken. We coachen hen bij het opzetten van nieuwe samenwerkingen met zorginstellingen en sociale organisaties. Tot slot zorgen we voor aanpassingen in de drie zorgtuinen, zodat ze effectief voor iedereen toegankelijk en bruikbaar worden.

Er is een steeds groeiende nood aan zorg in het district. We zien enorm veel mogelijkheden om via de samentuinen extra buurtgerichte zorg te organiseren. Samen kunnen we bouwen aan een zorgzamere en inclusievere samenleving!

Zes studenten van de Vives Hogeschool in Kortrijk deden, voor het vak Transnational Social Work en begeleid door Commons Lab, veldonderzoek naar zogenaamde ‘migrant organizations’ en hun commons aspecten. De studenten goten hun volledige rapport in een blog die u hieronder kan lezen.

---

Discover how migrant organizations (MOs) are an invaluable actor in community resilience and support in this thesis, written by six transnational social work students and in collaboration with Commons Lab. Our bachelor's thesis dives deep into the roles these organizations play in enriching community life and helping in the integration and preservation of cultural identities.

We explain why we chose to use the term ‘migrant organization’ as well as introduce some possible connections between MOs and Commons. We looked into federal and local policies that apply to these MOs with a critical eye. But our exploration didn't stop at the theoretical level: we were present at the ‘KRAC’ festival to map out how diverse the city is and conducted surveys amongst the visitors.

Most importantly, we had the pleasure to talk to nine MOs active in Kortrijk about their impact and visibility and the barriers they face. Based on these interviews, we highlight how MOs tackle critical issues such as a lack of financial support and the sometimes closed minds of the world around them.

We brought these discussions to life at our "Bridging Communities" roundtable event in Kortrijk. This gathering was more than just a meeting; it was a vibrant discussion platform involving six migrant organizations, representatives from Commons Lab, and a local politician. Even with these different actors, we created an equal and safe space. The event fostered deep conversations on four topics:

1. The role of MOs in building resilient communities: Participants discussed what community resilience means and shared stories of their organizations' efforts to strengthen their communities.

2. Balancing cultural preservation and integration: We explored how MOs can help migrants retain their cultural identity while also adapting to and integrating in new environments.

3. The importance of (official) recognition: The discussion focused on how formal recognition enhances the existence and impact of MOs.

4. MOs and political engagement: We tried to explain why MOs stay away from politics and delved into possible barriers and opportunities when engaging in politics.

Each roundtable discussion was filled with insights and stories, illustrating the everyday challenges and successes of these organizations. Our creative reporters captured these dialogues through live sketches and notes, bringing a visual element to our findings.

As we ended the evening, the shared sentiment was clear: MOs are essential in fostering inclusive and resilient communities. They not only support their members but also enrich the broader society by promoting cultural diversity and social cohesion. Their contribution to our society goes far beyond their cooking and music. Deep and hard conversations like these need to be had more if we want to work towards an inclusive city. Let’s learn and do better.

To dive deeper into these insights and discover the full extent of our findings, feel free to read our paper.

📸 - Dercvdputten - Zwaluweveld (archieffoto)

Black Friday en eigenlijk de hele eindejaarsperiode is hét moment waarop consumenten wereldwijd verleid worden om massaal spullen te kopen. Maar heb je dat extra gadget écht nodig? Dit jaar dagen we je uit om het anders aan te pakken: investeer je geld in initiatieven die bijdragen aan een betere samenleving en een duurzamere planeet. Zo maak je een bewuste keuze die niet alleen jou, maar ook de gemeenschap en natuur ten goede komt.

Ga vooral zelf op onderzoek uit waar in je buurt er een waardevol commons-initiatief is dat je kan ondersteunen. Toch nog niets gevonden? Hier zijn enkele inspirerende projecten die momenteel jouw steun goed kunnen gebruiken:

1. Het Zwaluweveld
   Dit gemeenschappelijk permacultuurproject en voedselbos in Scherpenheuvel-Zichem wil 3,7 hectare vrij aankopen. Met jouw bijdrage helpen ze biodiversiteit en menselijke warmte te verbinden. Het Zwaluweveld wordt nu al gedragen door 60 coöperanten, 507 aandelen werden reeds aangekocht, 160 aandelen zoeken nog een eigenaar. Ze hebben nog tot eind december de tijd om dit waar te maken! Het Zwaluweveld krijgt trouwens de hulp van Wel Daarom cvso een coöperatie die zich inzet om gronden vrij te kopen. Want: “Onverdeeld is de aarde van iedereen!”. Het Zwaluweveld volgen we bij Commons Lab al een tijdje, hier lees je het verhaal van de opstart van hun common.

   👉 Meer weten of meteen het project steunen

2. Studijo Bos
   Een plek waar kinderen op een inclusieve manier kunnen bijleren via cultuur, natuur en avontuur. Dit is meer dan investeren in een project – het is investeren in de toekomst van kinderen en in een inclusieve maatschappij.
   👉 Ontdek Studijo Bos

3. Buiten Gewoon Grondig vzw
   Deze plukweide en zorgboerdrij in Wilrijk biedt een veilige plek voor mensen met autisme, maar dreigt hun gronden voor de bloemenweide te verliezen. De stad Antwerpen wil het stuk grond, dat eigendom is van een kerkfabriek is, openbaar laten verkopen. Aan de hoogste bieder dus, niet aan het waardevolle sociaal project. Hier dreigt de enclosure van gemeenschappelijke grond! Jouw steun kan helpen om deze plek te behouden. Time to re-common!
   👉 Lees meer en steun de crowdfunding

4. Dhage
   In het West-Vlaamse dorp Reningelst ligt een weide van 2 ha in het midden van de dorpskern. Dhage, is de coöperatie die deze mooie, groene plek wil vrijwaren van bouwpromotoren. "Op 14 januari ligt de aktedatum bij de notaris vast. We hopen voor de helft eigenaar van de weide te worden. Om de verkoop te kunnen laten doorgaan hebben we op dit eigenste moment nog 13.800 euro oftewel 11 aandelen nodig." Help deze eeuwenoude weide in Reningelst te bewaren als waardevolle open groene ruimte.
   👉 Bekijk hoe je kan helpen

5. De Woongenoten
   De Woongenoten uit Boechout willen samen woningen kopen, opknappen en verhuren via sociale organisaties aan mensen in een kwetsbare situatie. Want wonen is een mensenrecht! Je kan helpen door aandelen te kopen, giften te doen. “Maar je kan ons ook mee helpen zoeken naar geschikte panden in de Zuidrand van Antwerpen. We mikken vaak op panden die nog niet publiek te koop staan.”
   👉 Investeer in De Woongenoten of lees ons commons-portret over de woongenoten

6. Coöperatieve initiatieven en groepsaankopen
   Hierboven je ding nog niet gevonden? Je kan ook lid of coöperant worden van van interessante coöperaties zoals CoopCentraal (een democratische supermarkt) of wooncoop c.v. (collectief wonen). In Antwerpen-Noord kan ook de werking van Fundament2060 én lokale producenten steunen door mee te doen met de groepsaankopen via Coop2060.

Waarom kiezen om te investeren commons?

Bij al deze initiatieven investeer je niet in kortstondig plezier, maar in blijvende sociale winst. Of het nu gaat om een aandeel, een gift ter waarde van dat Black Friday-gadget dat je bijna had gekocht, of simpelweg het delen van dit artikel – elke bijdrage helpt om samen te bouwen aan een rechtvaardige en veerkrachtige samenleving.

Voel je de drang om vandaag ‘iets’ te kopen? Maak er iets betekenisvols van!

Commons Lab heeft heel veel te danken aan de Burgerbegroting van het district Antwerpen. We hebben zeker in onze beginjaren heel wat kunnen experimenteren en leren. Commons experimenten die daarna ook in Vlaanderen werden opgeschaald. Wat vaak als heel kleinschalig en tijdelijk begon, heeft later structurele positieve impact gehad. Denken we onder andere maar aan de Tuinstraten, de samenaankoop regentonnen,... Via de burgerbegroting experimenteren we dus graag met nieuwe thema's en oplossingen. Voor de editie van 2025 hebben we twee projecten bedacht die gelinkt zijn aan de thema's zorgzaamheid, stilte en rust.

Ten eerste willen we met 'Zorgtuinen van A' graag drie zorgtuinen in het district Antwerpen mee opstarten en ondersteunen. Een zorgtuin is een samentuin die sociale ondersteuning biedt of versterkt én die zorg ondersteunt. Commons Lab ziet in de samentuinen mogelijkheden om zorgbehoevende, kwetsbare buren intergenerationeel mee te laten werken met de huidige vrijwilligers. 

Als tweede diende we een voorstel in op een rondreizende stiltecocon te ontwikkelen. Fysieke en mentale rust zijn meer dan ooit ver zoek. Vaak merken mensen dit pas als ze overprikkeld afhaken. Hoog tijd dus om voldoende rust te creëren. Dit project wil een mobiele stiltecocon laten rondreizen in district Antwerpen om samen met bewoners op verkenning  te gaan naar waardevolle luwteplekken in hun buurt.

Hoe mee beslissen?

Inwoners van het district Antwerpen kunnen mee beslissen over welke projecten gerealiseerd mogen worden. Er zijn twee manieren om mee te beslissen. Je mag aan beide vormen meedoen:

• Online stemmen kan je in je eentje op deze website vanaf maandag 2 september tot en met zaterdag 21 september. 

• Het live Burgerbegrotingfestival vindt plaats op zondag 22 september van 10 tot 17 uur in de Harmonie, Harmoniepark, 2000 Antwerpen. Schrijf je hier in. En laat aan Koen weten of je er effectief bij zal zijn.

We vragen aan al onze sympathisanten woonachtig in het district om mee reclame te maken en om op zondag 22 september mee te komen stemmen. We hebben dit jaar twee nieuwe commonsexperimenten voorbereid binnen twee voor ons nieuwe thema’s: zorg en luwte/stilte. Hier meer info over onze twee projectvoorstellen:

• Zorgtuinen van A (burgerbegroting.be)

• Rondreizende stiltecocon (burgerbegroting.be)

In de groententuin van het Abtshof.

Op 31 juli brachten we interessante commoners uit 6 initiatieven samen in de prachtige accommodatie van wooncoöperatie ‘Het Abtshof’ in Borlo-Gingelom. De rode draad tussen al deze initiatieven: ze zijn elk op hun eigen manier in groep bezig met het thema ‘grond’ voor bijvoorbeeld voor voedselproductie, landbouw, wonen,... En dat in alle uithoeken van Vlaanderen! Maar zijn er nog meer dingen die hen verbinden? We zochten samen uit welke uitdagingen overal terug komen, wisselden best practices uit én luisterden naar de dromen die ze koesteren!

Stel je wil als gemeenschap een stuk grond, eventueel met gebouwen op, als collectief trachten aan te kopen voor gemeenschappelijk gebruik, hoe organiseer je zoiets? De aanwezige initiatieven volgen we als Commons Lab allemaal al een hele tijd met veel bewondering. We kregen regelmatig ook al individuele vragen vanuit de collectieven of hadden al contact. Het leek ons interessant om iedereen eens bij elkaar te brengen om eens meer peer to peer en collectief aan de slag te gaan om o.a. ervaring, info, kennis uit te wisselen. Om elkaar te inspireren. En wie weet wel om samen te werken.

Na een boeiende rondleiding op de site van het Abtshof en een maaltijd vol verse groenten uit de tuin met de bewoners, was het tijd om in gesprek te gaan met elkaar. In de ‘common-room’ installeerden we ons met de deelnemers rond de tafel waarna de verschillende initiatieven dieper ingingen op wat ze precies doen, waar ze van dromen en waarop ze botsen. Onderaan deze pagina ontdek je welke figuurlijke ‘gemene grond’ we samen vonden.

Het Abtshof is een oude vierkantshoeve die bewoners collectief beheren en momenteel verbouwen.

Het Abtshof cv

Het Abtshof was de gastlocatie van de avond. In een oude vierkantshoeve is een project voor collectief wonen gehuisvest. In 2017 werd er een coöperatieve vennootschap (cv), opgericht. De coöperatie is eigenaar van de gehele site. De bewoners en gebruikers zijn aandeelhouders. Ze kiezen doelbewust voor een coöperatieve structuur om de site met bijhorende gronden, 2,5ha in totaal, als geheel te bewaren. Het Abtshof is meer dan wonen alleen, het is samen (be)leven en ontwikkelen, een co-creatief vorm geven van een bruisende toekomst waarin ‘wij’ even belangrijk is als ‘ik’. De zeer gastvrije bewoners lieten ons tijdens een rondleiding zien hoe ze eigenlijke alles buiten de woonunits gebruiken als gemeenschappelijke ruimte. Dankzij het grote achterliggende landbouwperceel is er de mogelijkheid voor de gemeenschap om grotendeels zelfvoorzienend te zijn op vlak van voedsel. De bewoners bepalen op basis van consent mee de verdere stappen van het project, ze maken samen afspraken en verdelen de taken.

De droom: een fijne woongemeenschap zijn, in connectie met het dorp, zelfvoorzienend, ecologisch en sociaal.

De grootste uitdaging voor het abtshof is om het project samen met alle aandeelhouders verder te ontwikkelen. Met gelijkwaardigheid van alle leden. Ook het betaalbaar houden van het project is een blijvende uitdaging, net als het vinden van een verdienmodel en financiering voor de plannen die nog niet gefinancierd zijn.

De inspirerende site van het Abtshof staat ter beschikking voor andere initiatieven als locatie.

Meer over het Abtshof: website - Instagram - Facebook

Dhage - vzw De Weij

In het West-Vlaamse dorp Reningelst (Poperingen) ligt een eeuwenoude weide van 2ha in het middel van de dorpskern. Dhage is een coöperatie die deze mooie, groene plek wil vrijwaren van bouwpromoteren. Samen met vzw De Weij, die de werking opf de weide organiseert, wil de coöperatie de weide stukje per stukje vrijkopen. Zo hopen ze dat de unieke open ruimte kan blijven bestaan én bouwen ze collectief een nieuwe ontmoetingsplek voor jong en oud.

De grote droom is om effectief volledig eigenaar te worden van de weide. Om dat de realiseren zoekt Dhage nog naar nieuwe coöperanten. Ook via activiteiten van vzw De Wei halen de commoners geld op om de aankoop van stukken grond mogelijk te maken. Daarin zit meteen ook de grootste uitdaging voor dit initiatief: de financiering rond krijgen om hun dromen waar te maken.

Dhage wil de weide graag met anderen delen voor (verbindende) evenementen, iedereen is welkom

Meer over Dhage: website - LinkedIn - Facebook - Instagram vzw De Weij

Daarom Wel! cvso - De Welenhoeck

Daarom Wel! is een coöperatie die stukken grond en gebouwen uit de economie wil halen om ze gemeenschappelijk goed te maken. Hierdoor verliezen deze plekken hun economische waarde en zijn ze geen handelswaar meer. De intrinsieke waarde is wat we er zelf van maken. Hun motto? 'Onverdeeld Is De Aarde Van Iedereen.' Het doel is om commons te creëren. Commons zijn voor Daarom Wel! gemeenschappelijke plekken die door een groep worden beheerd. Er dient altijd naar een oplossing gezocht te worden die gedragen is door de groep van verantwoordelijken. In de visie van deze coöperatie wordt er zoveel mogelijk naar consensus gestreefd en wordt het principe van sociocratie toegepast. (iedere stem wordt gehoord). Het vrijkopen van ‘gemeenschapsplekken’ helpt ook om tegemoet te komen aan zelfvoorzienende basisbehoeften van gemeenschappen die ze gebruiken.

Daarom Wel! droomt ervan om met haar manier van werken ook de weg vrij te maken naar kunnen leven zonder dat geld op zich het belangrijkste is. Dit door overal gemeenschapsplekken te creëren waar commoning als lerende praktijk zich, als evidentie, installeert. Tegelijk beseffen ze dat mensen nog niet genoeg vertrouwd zijn met het ‘vrijkopen-verhaal’. Een bijkomende uitdaging is de wetgeving in ons land die het moeilijk maakt om een verdien model op te zetten voor dit soort projecten. Ook administratieve zaken als herstelvorderingen en bouwvergunningen zorgen voor extra druk op de coöperatie.

Daarom Wel! heeft intussen een structuur kunnen uitbouwen die ze graag ook delen met anderen. Het Zwaluweveld dat hierna aan bod komt startte geen nieuwe eigen coöperatie op maar kon gebruik maken van de reeds bestaande coöperatie van Daarom Wel! Ook andere structurele oplossingen om moeilijkheden te voorkomen wisselen ze graag uit met gelijkaardige initiatieven.

Meer over het Abtshof: website - Instagram - Facebook

Het Zwaluweveld / De Nieuwe Aarde vzw - Zichem

Het Zwaluweveld is een gemeenschappelijk permacultuur project, voedselbos en gemeenschapsplek in ontwikkeling te Zichem. Momenteel loopt een crowdfunding om de aankoop van de grond verder te financieren. Ze maken gebruik van de bestaande coöperatieve structuur van Daarom Wel CV-SO om de aankoop, of vrijkoop, mogelijk te maken. De vzw die de dagdagelijkse werking momenteel organiseert is De Nieuwe Aarde vzw. Een gemeenschap van vrijwilligers zal de gedeelde grond gemeenschappelijk beheren en vormgeven. Samen planten, Samen Oogsten en Samen zijn!

De droom: een helende plek creëren waar mensen in hun krachten kunnen komen, zichzelf en elkaar ontdekken. Een plek waar ze het leven kunnen vieren in ‘overvloed’. Tegelijk wil het project de biodiversiteit bevorderen en de aarde helen.

Een grote uitdaging is het verkrijgen van de nodige vergunningen, een project zoals het Zwaluweveld is vaak nog een grijze zone in wetgevingen en dergelijke waardoor procedures vastlopen. Tegelijk lijkt er voor ‘alles’ een vergunning nodig te zijn. Daarnaast trachten ze bij het Zwaluweveld een (semi-)professionele werking en lange termijnplanning op te zetten, wat niet altijd gemakkelijk is omdat er in het ‘nu’ ook al veel acties nodig zijn. Tijd vrijmaken om nieuwe structuren, planning en om verder te professionaliseren is niet altijd gemakkelijk.

Het Zwaluweveld heeft intussen wel heel wat ervaring opgebouwd, bijvoorbeeld in het opstarten van een initiatief en het sparren over doelstellingen van initiatieven. Mensen die gelijkaardige plekken willen ontwikkelen kunnen in Zichem zeker veel inspiratie opdoen, ook wat betreft het ontwerpen van een voedselboslandschap.

Meer over het Zwaluweveld: Website - Instagram - Facebook - Commons Portret

”Common Land op het Hombeeks Plateau” - Klimaan & Scherpen Horinck

In het westen van Mechelen strekt zich het Hombeeks Plateau uit over de deelgemeenten Hombeek, Leest en Heffen. Wie voorbij de lintbebouwing heen kijkt ziet vooral veel landbouwgronden in deze regio. In totaal gaat het om een gebied van 2.000 hectare landbouwgrond rond de stad. Mechelse Burgerbeweging Klimaan wil samen met vzw De Scherpen Horinck een visie ontwikkelen voor dit gebied om ervoor te zorgen dat dit landbouwgebied kan blijven met de focus op herstellende landbouw.

De commoners uit Mechelen dromen van duurzame (herstellende) landbouw op heel het Hombeeks plateau mét burgerbetrokkenheid. Om deze ambitieuze droom mogelijk te maken willen ze graag een ‘Commons Land Trust’ oprichten. Dat is een structuur, de effectieve juridische structuur is nog te bepalen, waarin vrijgekochte gronden in ondergebracht kunnen worden om ze vervolgens te kunnen verpachten aan boeren die er aan herstellende landbouw willen doen. De initiatiefnemers willen vrijwillige burgers in beweging krijgen voor goed beheer van de landbouwgrond rond de stad als ‘common’.
De grootste uitdaging is nu om een breed team te mobiliseren die achter deze visie staan en die ook willen uitdragen om zo daadkrachtig dit project te kunnen realiseren.

In november (datum nog te bepalen) zullen de iniatiefnemers een inspiratiedag organiseren in Mechelen rond herstellende landbouw. Andere commoners die hier ervaring mee hebben zijn zeer welkom om die te komen delen. Ze hopen die dag niet alleen zelf veel kennis op te doen over herstellende landbouw om zo tot een onderbouwde en concrete visie hierover voor Mechelen te komen, ze willen alle kennis ook graag delen met iedereen die hiermee aan de slag wil.

Meer over het project: Artikel Stad Mechelen - Klimaan - Facebook Klimaan - Facebook Scherpen Horinck

BelgEco / Gen Belgium

Als laatste was ook BelgEco aanwezig tijdens de uitwisseling. BelgEco is een netwerkorganisatie voor eco-gemeenschappen in België. De organisatie is opgericht door Samenhuizen vzw en de Franstalige tegenhanger: Habitat de participation en maakt deel uit van het Global Ecovillage Network. Een eco-gemeenschap ontstaat wanneer mensen ervoor kiezen om samen te leven met een gedeelde visie en doel op een manier die respectvol is voor elkaar, hun lokale omgeving en de rest van de wereld. Het hoeft geen letterlijk ‘dorp’ te zijn, overal waar mensen samenkomen in deze spirit zou je kunnen spreken van een eco-gemeenschap.

BelgEco droomt ervan om eco-gemeenschappen verspreid over het hele land op te starten die autonoom op zich zijn maar verbonden in een netwerk. Dit kan vervolgens kan dit de start zijn van een evolutie naar een “nieuwe” cultuur van meer delen, zelfbeheer, samenwerken, zorg voor milieu en klimaat enzovoorts. Het zal wel een uitdaging zijn om de gangbare cultuur, in termen van bijvoorbeeld commercialisering, commodificatie, speculatie, concurrentie en uitsluiting een andere richting te geven.

Een bijkomende uitdaging is ook voor BelgEco de wet-en regelgeving in België die bepaalde innoverende praktijken bemoeilijken.

Iedereen die wil kan deel worden van het netwerk en ook informatie inwinnen over netwerkopbouw. Wie meer wil weten over BelgEco kan terecht op de volgende website

Onze Gemene grond?

Wat moeten we onthouden of meenemen uit deze uitwisseling? Welke dromen, bezorgdheden of drempels komen regelmatig terug:

1. We zaten allemaal snel op dezelfde golflengte wat betreft het ‘commonsverhaal’. De meenste deelnemers kennen de typische terminologie en sommige gebruiken begrippen als ‘commoner’, ‘de common’ enzovoorts ook in hun initiatief.

2. Alle initiatieven hebben een sterke groep van warme trekkers en vrijwilligers, er is wel ook altijd ruimte voor nieuwe mensen.

3. Een ‘moeilijkheid’ of drempel die vaak terugkomt is de administratieve last of complexiteit die komt kijken bij het opzetten en beheren van de common.

4. Qua organisatiestructuur gebruiken de meeste initiatieven een combinatie van een vzw voor de dagdagelijkse werking en een coöperatie die (voorlopig) eigenaar is van de grond. Daarom Wel! cvso laat ook andere initiatieven zoals Het Zwaluweveld gebruik maken van de coöperatieve structuur waardoor er een stukje administratie minder is. We besluiten ook dat er geen ideale officiële organisatiestructuur bestaat voor een common die de vzw en coöperatieve structuren overbodig maakt: iets om voor te pleiten?
   

Bedankt aan alle deelnemende initiatieven voor de boeiende avond en ook aan Jeroen van Gemeengoed die aanwezig was en zijn expertise deelde. Merci aan het Abtshof voor de gastvrijheid, de rondleiding en de warme ontvangst! 👏

Naar aanleiding van de internationale dag van de coöperatie organiseerden Commons Lab en Coop Centraal op 6 juli een fietstocht langs verschillende coöperatieve projecten in Antwerpen. Dat gold als een eerste project in het kader van Vliegwiel, dat coöperaties bekender wil maken bij het brede publiek.

Om 14u verzamelden een dertigtal mensen zich in de kelder van De Groene Waterman, een literaire, progressieve (en uiteraard coöperatieve) boekenwinkel in hartje Antwerpen. Katrien Merckx vertelde er over de rijke geschiedenis van De Groene Waterman, dat dankzij haar coöperanten heel wat tegenslagen kon overwinnen en al zo’n vijftig jaar actief is in een toch wel sterk veranderde sector. Katrien vertelde ons dat de boekhandel in de komende jaren (nog meer dan ze nu al is) een plek voor ontmoeting en discussie wil worden. 

Meer weten? Je kan De Groene Waterman volgen op instagram, facebook of via hun kalender. 

An Baert en Valérie Carrette vertelden ons nadien over Vliegwiel, een samenwerking tussen een heleboel belangenvertegenwoordigers in de coöperatieve wereld. Vliegwiel bundelt de krachten van al die organisaties en de coöperaties die ze vertegenwoordigen vanuit het geloof dat coöperaties een betere wereld creëren en dat het beste doen wanneer ze samenwerken. Coöperaties maken deel uit van een creatieve pioniersbeweging, een die werk maakt van een andere, coöperatieve economie en daarmee ook een weerbare democratie. Vliegwiel probeert nu in verschillende steden coalities tot stand te brengen.

Meer weten over Vliegwiel? Dat kan via hun website. Op 25 augustus kunnen geïnteresseerden meer te weten komen over de Leuvense coöperatieve scène.

De tweede tussenstop was de Sint-Amanduskerk in Antwerpen-Noord, de nieuwe thuisbasis van Commons Lab. De gigantische kelder is ook het hoofdkwartier van Coop 2060. Coop 2060 is een samenwerking van enkele kleinschalige voedselproducenten uit de wijk 2060 in Antwerpen, die onder andere honing, kombucha en vlierbloesemsiroop verkopen. Door de krachten te bundelen willen ze een (hyper)lokaal en solidair voedselsysteem promoten, stimuleren en versterken. Alle inkomsten worden eerlijk verdeeld en opnieuw geïnvesteerd in lokale voedselproductie in de wijk. De deelnemers stellen vragen over o.a. voedselveiligheid, verzekeringen… Coop 2060 is momenteel een feitelijke vereniging die werkt volgens de principes van een coöperatie. Door de beperkte schaal zijn de risico’s beperkt. Er wordt onder de producenten wel allerhande kennis en ervaring gedeeld. 

Producten kopen van Coop 2060? Dat kan via hun website of je kan hen volgen op facebook.

Van 2060 fietste de groep door naar de gloednieuwe taproom van microbrouwerij Cabardouche in de Borgerhoutse centers (onder het treinspoor). Cabardouche koos voor het coöperatieve model omdat ze hun coöpeeranten als de beste ambassadeurs voor hun bier. Dankzij hun coöperanten konden zij het nodige kapitaal ophalen om de brouwerij en de taproom te kunnen realiseren. Het liefst van al zouden de brouwers hun bier gratis weggeven, het coöperatieve model laat hun toe daar zo dicht mogelijk bij in de buurt te komen. 

Je kan van donderdag tot zaterdag de biertjes van Cabardouche proeven in hun taproom in de Engelselei 254. Je kan hen volgen via instagram, facebook of hun website.

Even pauze bij microbrouwerij Cabardouche

Op bezoek in de kantoren van Q-Bus, Coopfabrik & ZuidtrAnt

De fietsers stopten vervolgens aan de Grotesteenweg in Berchem, waar een aantal coöperaties co-worken in een kantorencomplex. Annemie en Nico lichten toe waarom het coöperatieve boekhoudkantoor Q-bus zo nuttig is voor coöperaties, bij veel boekhouders een onbekende en grotendeels duistere ondernemingsvorm.  Q-bus streef intern naar een zo groot mogelijke betrokkenheid en gelijkwaardigheid van alle medewerkers, door te werken met een vlakke, horizontale structuur. Ze hechten groot belang aan duurzaam en maatschappelijk verantwoord ondernemen en vinden onderwijs, kunst en cultuur belangrijk. Q-bus is ook een van de oprichters van Coopfabrik, dat nieuwe en bestaande bedrijven wil begeleiden in het oprichten van een coöperatie.

Q-bus is op zoek naar accountants die zich bij hen willen aansluiten. Er is immers veel vraag naar coöperatieve accountants. Stuur eventuele geïnteresseerden zeker door naar hun website. Wie zelf coöperatieve plannen heeft kan dan weer terecht bij Coopfabrik. Je kan hen ook volgen op instagram of facebook.

Net boven Coopfabrik kan je de kantoren van ZuidtrAnt vinden. ZuidtrAnt is een lokale Rescoop (energiecoöperatie in handen van burgers) die in de Antwerpse Zuidrand gezinnen van groene stroom wil voorzien. Naast traditionele vormen van groene energie zoals zonnepanelen en windmolens willen ze met een tweede coöperatie (ZuidtrAnt-W) een warmtenet aanleggen die de restwarmte van de Agfa-Gevaertfabriek in Mortsel wil gebruiken om huizen en gebouwen fossielvrij te verwarmen.

Je kan coöperant worden van ZuidtrAnt via hun website. Afgelopen jaar konden ze een dividend van 4% uitgeven, bijna het maximum dat een coöperatie kan uitkeren. Volg hen via instagram of facebook.

Op enkele straten van ZuidtrAnt en Q-bus ligt het gebouw van het voormalige drukkerscollectief De Wrikker. De Wrikker was decennialang een begrip in de Antwerpse progressieve wereld, maar vorig jaar moesten ze ermee ophouden. De coöperatieve spirit heeft het gebouw echter niet verlaten. Sinds vorig jaar huisvest het de ateliers van Overdruk, de spirituele opvolger van de kunstenaars van Onderstroom.

In de winkel bij Coop Centraal

Aan de voorkant van het gebouw zit nu een nieuwe coöperatie. Coop Centraal is een democratische supermarkt, waarbij de leden samen kopen, samen beslissen en samen werken. Coop Centraal is het project van een aantal voormalige klimaatbetogers die het beu waren steeds geconfronteerd te worden met teleurstellingen en dus zelf het goede voorbeeld willen tonen. Coop Centraal wil tonen hoe een project dat ecologie hoog in het vaandel draagt ook concrete materialistische voordelen kan hebben voor de mensen die eraan deelnemen.  De klimaatcrisis kan volgens hen niet opgelost worden door de samenleving op dezelfde manier te organiseren zonder CO2, maar alleen door de manier waarop we dingen organiseren drastisch te veranderen. Coop Centraal toont hoe dat in ieders voordeel kan zijn en denkt dat het coöperatieve model daar de beste methode voor is.

Je kan Coop Centraal steunen door voor €25 lid te worden van het project, of je kan op woensdag, vrijdag of zaterdag eens langs komen in de winkel in de Patriottenstraat 27. Je kan meer lezen op hun website of hen volgen op instagram en facebook.

Special guest bij De Wrikker was Bob Dockx, één van de grote pioniers van de coöperatieve beweging in Vlaanderen. Bob vertelde ons over zijn ervaringen in het begin van de jaren ’70 bij garagecollectief De Krikker. Bob vertelde hoe hun insteek vooral begon bij het opleiden van hun klanten. Zo gaf De Krikker verschillende opleidingen waarbij ze op een laagdrempelige manier uitlegden wat bijvoorbeeld een carburateur doet.

De voorlaatste stop was het grootschalige cohousingproject De Wasserij van Wooncoop. Peter woont al heel lang samen met andere gezinnen in de Haringrokerij, een van de eerste cohousing project in België in het Antwerpse Zuid. Omdat hun kinderen ondertussen al een lange tijd het huis uit en ze zelf een dagje ouder worden, willen ze verhuizen om hun oude dag goed voorbereiden. Daarom gingen ze op zoek naar een nieuwe woonst. Die vonden ze op de oude locatie van Extra City. Sinds enkele jaren is De Haringrokerij een deel van het patrimonium van Wooncoop en ook dit nieuwe project wordt door hen beheerd. Wooncoop wil als coöperatie de voordelen van kopen en huren combineren onder het motto ‘huur bij jezelf’. In het nieuwe project in Berchem komt een gedeelde ruimte en zal ook een gezin op de vlucht gehuisvest worden.

De Wasserij

Wil je gezinnen in kwetsbare situaties helpen? Dan kan je solidaire aandelen kopen bij Wooncoop. Door je geld vijf jaar bij Wooncoop te parkeren en afstand te doen van rendement kan je kwalitatieve woningen helpen bouwen en garanderen dat zulke gezinnen een dak boven hun hoofd hebben. Ben je zelf op zoek naar een woning? Dan kan je eens kijken in het aanbod van wooncoop. Volg hen op instagram of facebook.

Afsluiten gebeurde met een heerlijke gezamenlijke maaltijd in De Beek, een voedselbewegingscollectief vlak naast Het Groen Kwartier. Iedere zaterdag kan je er voor €10-€15 (pay what you want) voedseloverschotten komen eten. De Beek verbaast altijd met interessante combinaties: de fietsers aten er onder andere venkelsteak met gefrituurde bonen en krulandijvie. 

Je kan iedere zaterdag in De Beek eten vanaf 18u30 na te reserveren via hun website of je kan hen volgen via instagram of facebook.

Alle deelnemers waren heel enthousiast over de fietstocht. Tijdens het slotdiner werden er nieuwe plannen en coalities gesmeed. Ideeën, feedback en tips zijn altijd welkom! Wordt vervolgd!

Eten en napraten bij voedselcollectief De Beek

AP Hogeschool organiseert binnen haar bacheloropleiding Vastgoed een International Class Real Estate. Dit semester voor Erasmusstudenten omvat een reeks wandelingen in Antwerpen. Commons Lab werd uitgenodigd om op 14 mei een learning journey ‘Civic Engagement in Urban Development’ te organiseren om studenten te laten nadenken over burgerengagementen in een context van stedelijke ontwikkeling. Commons Lab vrijwilliger Els Verstraete stelde deze Engelstalige wandeling samen. Daarbij liet ze de studenten proeven van diverse commons-initiatieven in Antwerpen-Noord, en belichtte ze de samenwerking van burgerbewegingen binnen het Toekomstverbond en de Grote Verbinding.

---

In tuinstraat De Pretstraat vertelde bewoner Astrid het verhaal van de gezamenlijke vergroening en verblauwing van de straat sinds 2017, met dank aan de burgerbegroting voor de geveltonnen.

De Verborgen Kloostertuin verraste de studenten met de gedeelde zorg van bewoners voor de kippenren, de composthoop, de samentuin met serre en waterreservoir.

Aan de Sint-Amanduskerk stond stagiair Seppe van het Commons Lab de groep enthousiast te woord over de buurtinitiatieven van Fundament 2060 in de kelders en de hoven van de kerk, waar ook een bijenkolonie onderdak krijgt. Al deze voorbeelden maakten het begrip ‘commons’ stap voor stap helder.

De wandeling liep verder door Park Spoor Noord via de wijk Den Dam langs de Slachthuissite, waar projectontwikkelaars in de schaduw van de werken rond de Oosterweelverbinding een nieuwe residentiële bestemming geven aan plekken die voorheen gedeeld werden door allerlei sportieve, sociale en creatieve buurtinitiatieven, zoals Buurman en het kunstenaarscollectief Archipel. De vroegere baas van het slachthuis bracht de oorspronkelijke werking van deze site nog even tot leven.

Aan de oevers van het Lobroekdok en met uitzicht op de drukke ring op de brug van Merksem gaf Els uitleg bij het toekomstige ontwerp voor de sleuf van de Oosterweelverbinding en het aanpalende Ringpark Lobroekdok. Uiteraard kwam ook het belangrijk aandeel van de burgercollectieven Ademloos, StRaten-Generaal en Ringland in het Toekomstverbond aan bod, waarbij samenwerking met overheden en experten via werkbanken een nieuw coöperatief model van sociale interactie in grootschalige infrastructuurprojecten laat zien. Vanop de fietsbrug over de IJzerlaan waren de werken voor de geplande tijdelijke bypass ondertussen volop aan de gang.

Na 3 uur wandelen was de (k)ring rond en hadden de studenten inzicht gekregen in allerlei engagementen van burgers die het menselijk gelaat en de leefbare schaal van een stad mee vorm kunnen geven.

In 2030 zou Vlaanderen minstens duizend tuinstraten moeten tellen. Dat zijn straten waar meer ruimte is voor groen en water en waar mensen mekaar kunnen ontmoeten,  zonder de mobiliteit in het gedrang te brengen.  Om dat te realiseren hebben het Vlaamse Departement Omgeving en meer dan 30 organisaties, bedrijven en lokale overheden woensdag 15 mei in Mechelen de ‘Green Deal Tuinstraten’ ondertekend.

In een tuinstraat maakt grijze verharding plaats voor bomen, plantvakken, groene gevels en waterdoorlatende materialen. En er komen ontmoetingsplekken voor bewoners. Maar het blijft natuurlijk een straat, en mobiliteit is dus essentieel.  In tuinstraten streven we wel naar ‘zachte’ mobiliteit, dat wil zeggen dat wandelen en fietsen worden gestimuleerd en parkeerplaatsen gereduceerd.  Per straat wordt bekeken hoe dat kan.  In een doodlopende weg zijn er bijvoorbeeld andere mogelijkheden dan op een verbindingslaan.

Goed voor de natuur, goed voor de mens

Tuinstraten zijn een manier om ons aan te passen aan het veranderende klimaat.  De vergroening brengt verkoeling op warme dagen en is goed voor de biodiversiteit. De ontharding maakt dat water opnieuw in de grond kan dringen zodat het risico op droogte en overstroming afneemt. Maar meer groen is minstens even belangrijk voor het welzijn van mensen. Het wordt aangenamer toeven in de straat en bewoners zullen mekaar op die manier makkelijker ontmoeten. Tuinstraten zijn trouwens niet enkele bedoeld voor de steden.  Ook in veel dorpskernen is er nood aan meer groen en verbinding.

Structurele aanpak
Op verschillende plekken in Vlaanderen is de afgelopen jaren geëxperimenteerd met tuinstraten, Antwerpen telt er ongeveer 15, Mechelen 3 en in de Kempen loopt een project voor de aanleg van 50 tuinstraten, maar ook in kleinere gemeenten als Oostkamp en Denderleeuw zijn er al. Het gaat weliswaar om erg verspreide initiatieven. Iedereen werkt nu een beetje op zijn eigen eilandje. Bedoeling is de aanleg van tuinstraten meer structureel aan te pakken en deze experimenten te vertalen naar heel Vlaanderen. De Green Deal moet dat mogelijk maken. Ons doel ? Tegen 2030 minstens 1000 Vlaamse tuinstraten realiseren. 

Green Deals

Green Deals zijn een initiatief van de Vlaamse overheid. Het gaat om vrijwillige, ambitieuze engagementsverklaringen met bedrijven, organisaties en lokale overheden om samen op korte termijn duurzame acties te realiseren. Voor de Green Deal Tuinstraten nam het Departement Omgeving het initiatief samen met Infopunt Publieke Ruimte (Voetgangersbeweging), socio-culturele organisatie Commons Lab, waterzuiveringsbedrijf Aquafin, de Federatie van de Betonindustrie (FEBE), de Vereniging voor Openbaar Groen (VVOG) en de praktijkonderzoeksinstelling voor groenvoorziening Viaverda. Op dit ogenblik hebben al ruim 30 partners de deal ondertekend. Bedoeling is dat ze hun expertise en middelen bundelen, kennis opbouwen en praktische ondersteuning bieden, zodat het realiseren van tuinstraten voor iedereen haalbaar wordt. Ook na de ondertekening kunnen nog partners aansluiten bij de Green Deal.

De rol van Commons Lab

Als Commons Lab namen we mee het initatief om deze Green Deal op poten te zetten. Als sinds het ontstaan van Commons Lab zijn we actief met Tuinstraten. Wat 10 jaar geleden begon met een reeks kleine experimenten van enkele burgers in Antwerpen werd gaandeweg een begrip dat ook in onze organisatie een centrale rol is gaan spelen. Naast verschillende projecten in Antwerpen, werken we nu ook mee aan tuinstraten in alle gemeenten in de Kempen samen met IOK.

Samen met heel veel geëngageerde burgers en partners hebben we het begrip Tuinstraat al doende samen gedefinieerd: een Tuinstraat is voor ons een straat die de bewoners samen aanpakken, waar ze hun eigen ideeën en noden vormgeven. Een straat waar buren samen werken aan vergroenen, verblauwen, verbinden en verplaatsen. Een straat waar de bewoners onderling en met de lokale overheid afspraken maken over het beheer. Een straat van iedereen, voor iedereen, door iedereen! Bij Commons Lab geloven we erin dat tuinstraten het meeste kans hebben op slagen als bewoners ze samen als gemeengoed of common mee kunnen beheren.

De komende jaren zullen we ons dus verder inzetten om iedereen in Vlaanderen kennis te laten maken met het concept ‘Tuinstraat’. Daarbij hopen we vooral veel burgers te overtuigen om zelf aan de slag te gaan, samen met hun buren, om hun straat om te toveren in een Tuinstraat.

Verder zullen we in de nabije toekomst ook onze website www.tuinstraten.be en de bijhorende Tuinstraten-Facebookgroep verder uitbouwen tot een platform voor het delen van kennis en know-how over Tuinstraten in Vlaanderen. Nieuw is ook een bijhorende Instagramaccount: @Tuinstraten.be

Meer info:  omgeving.vlaanderen.be/nl/020-tuinstraten

Op zaterdag 16 september 2023 verzamelden Schotenaren en liefhebbers van de Vaart zich voor een bijzonder evenement langs de Schotense vaart. Het beloofde een dag vol activiteiten en discussies te worden, met als doel de vaart en haar oevers te verkennen en te bespreken hoe deze plekken weer tot leven kunnen worden gebracht als gemeenschappelijke ruimtes. We hopen zo ook buurbewoners, wijkverenigingen, de gemeente en andere geïnteresseerden te inspireren om hier verder mee aan de slag te gaan. Een 75-tal bezoekers kwamen de sfeer op snuiven en ‘dobberen’ over de vaart.

Gemeenschappelijk beheer

Het evenement begon rond de middag met een collectieve inspanning om de vaart en haar oevers op te ruimen. In samenwerking met de wijkvereniging Schoten Donk werd een river clean-up georganiseerd, waarbij deelnemers de kans kregen om de vaartkant op te ruimen. Een 30-tal helpende handen verzamelden zo’n 60 kg afval. Bij vorige clean-up acties was dat vaak meer, wat uiteraard alleen maar een goed teken is. We kunnen voorzichtig stellen dat de vaart(kant) properder is geworden.

Tijdens de wandeltocht kwamen de deelnemers bordjes tegen met dilemma’s op over belangrijke thema’s zoals: kies je voor ‘plezier & vertier’ of voor ‘stilte & rust’ langs de vaart? Of: ‘Meer ruimte om te wonen’ of ‘Meer ruimte om samen te zijn’ langs het water? Met deze bijna onmogelijke keuzes wouden we vooral ook mensen doen nadenken over hoe beide opties te verzoenen zijn met elkaar. ‘Het jaagpad is van iedereen’ is een bekende spreuk die opduikt langs kanalen in Vlaanderen maar is het beheer van de vaart(kant) ook een gedeelde verantwoordelijkheid? De clean-up actie was alvast een knap voorbeeldje van gemeenschappelijk beheer.

Dobberen over de vaart

Voor degenen die gewoon wilden genieten van het water, was er ook de mogelijkheid om hun eigen boot, kano of sup mee te brengen. Een blauwalgen-alarm dreigde even roet in het eten te gooien. Zwemmen werd expliciet verboden door de politie maar ronddobberen op het water mocht gelukkig wel.

De waterkwaliteit stond sowieso op het programma. Waterland vzw kwam samen met iedereen die interesse had de kwaliteit onderzoeken met verschillende eenvoudige proefjes. Waterland is een organisatie die creatief met burgers creatief aan de slag gaat voor een land waar het water bruist van het leven. Coördinator Lieven nam ook even het woord om hun missie toe te lichten. We konden concluderen dat, met uitzondering van de eventuele blauwalgen, de kwaliteit van de vaart in Schoten best goed was: de bodem was goed zichtbaar en er werden geen te hoge E-coli waarden gemeten. E-coli is een bacterie die we in het darmstelsel terugvinden en in onze waterlopen terecht komt als er ongezuiverd rioolwater overloopt in onze grachten, beken, rivieren en kanalen. 

Een verteller van Antwerp Ghostwalk kwam ook langs met historische verhalen over ‘Schoten Bad’, over wat er de afgelopen decennia leefde op en langs de vaart. Ooit was het stukje vaart in Schoten een trekpleister voor dagjes toeristen die er kwamen genieten én zelfs zwemmen in het water.

Het doel van de dag was om naast letterlijk ook spreekwoordelijk samen over de vaart te dobberen en dus in dialoog te gaan. We kozen qua locatie een stukje vaart langs Brughuis13, ook wel het ‘minst bestemde’ stukje vaartkant, een stuk dat nog niet echt een functie heeft en nog niet geclaimd is. Daardoor konden we vrij nadenken over deze en andere plekken langs het water.

Verschillende bootjes en sups dobberen over de vaart!

In kleine groepjes werden deelnemers gevraagd om na te denken over het potentieel van de verschillende stukken vaart. Op een grote kaart die werd geschilderd door enkele lokale creatievelingen werden dromen en ideeën samengebracht. Enkele zaken die vaak terugkwamen:

• Snelheid matigen om de omgeving aangenamer te maken: auto’s zouder minder snel mogen rijden over de brug en snelle fietsen op de jaagpaden zijn niet ideaal in combinatie met tragere weggebruikers. Misschien is een scheiding tussen een fiets- en voetpad iets? Sowieso waren vele deelnemers overtuigd dat het stukje trage weg in plaats van een breed geasfalteerd jaagpad erg waardevol is.

• Om zwemmen in het kanaal in de toekomst mogelijk te maken, zou er wel ingezet moeten worden op veiligheid. Bijvoorbeeld de bodem zou regelmatig proper moeten worden gemaakt zodat er geen gevaarlijke, scherpe voorwerpen op liggen.

• De deelnemers zien veel potentieel in het oude sluiswachtershuis en bijhorende tuin als verbindende plek langs de vaart. Verschillende deelnemers vinden dat de buurt het voortouw kan nemen om de plek om te toveren tot een plek voor en door de buurt. Zo zou er ruimte kunnen zijn voor een volkskeuken, ruimte voor tentoonstellingen. In de tuin zou er plaats kunnen komen voor een gezellige picknick of een samentuin. Een horecaplek met een openbaar toilet voor voorbijgangers was ook een idee dat soms terugkwam. Een andere deelnemer droomt van waterfietsen die ontleend kunnen worden aan het sluiswachtershuisje.

• De Japanse duizendknoop tiert welig langs de vaart, kunnen we deze soort op een andere manier beheren en inperken? Kunnen we er bier of limonade met maken? Of kunnen we bijvoorbeeld de vezels gebruiken als grondstof creatieve projecten? Een ander idee dat kwam bovendrijven was het inzetten van een kudde schapen om de vaartkanten op een natuurlijke manier te begrazen en proper te houden.

‘Alles is mogelijk aan de Vaart’

Burgemeester Maarten De Veuster kwam luisteren naar de dromen van de aanwezigen

Ook de burgemeester en de schepen voor ruimtelijke ontwikkeling van Schoten kwamen langs en zagen veel motivatie bij de aanwezige buurtbewoners om de vaart(kanten) samen aan te pakken. De gevleugelde woorden ‘Alles is mogelijk aan de vaart’ vonden we wel een toepasselijke uitspraak van een van de deelnemers. We geloven als organisatoren na het zien van alle enthousiasme dat buren hierbij ook een actieve rol kunnen spelen. De vaart is gemeengoed!

We maakten samen met de aanwezigen een potentiekaart van de vaart in Schoten.

Verbondenheid over de vaart vieren

Na denk- en droomwerk over de vaart was het opnieuw tijd om te ontspannen. We vierden de verbinding rond het water met een gezellig samenzijn oftwel een ‘Guinguette’. De letterlijke betekenis van dat moeilijke Franse woord: een gezellig barretje langs het water waar je terecht kan voor een drankje, een hapje en een dansje. We konden verschillende lokale biertjes en limonades verkopen. Het was aangenaam vertoeven langs het water in het avondzonnetje. Studijo Bos nodigde de band ‘Hommeles’ uit die met de (bak)fiets uit Antwerpen kwamen om een concertje te spelen.

Hommeles maakt er een feest van!

 We kijken als organisatoren terug op een aangename eerste experiment langs de vaart in Schoten. Hopelijk kunnen in de toekomst geïnteresseerden de verschillende dromen en ideeën samen nog verder verkennen. Toen we klaar waren met het opruimen van het evenement zagen we nog net hoe in de schemer enkele jongeren zich toch aan zwemmen in de vaart waagden. Wie zet mee een volgende editie op poten met als titel: ‘In de vaart’?

---

‘Over de Vaart’ was een event georganiseerd door actieve burgers uit Schoten, Brug14vzw, Circulair2900, Waterland vzw en Commons Lab vzw in samenwerking met Studijo Bos, Antwerp Ghostwalk en wijkvereniging Donk.

OVER DE ORGANISATOREN:

Brug14 vzw is een gedreven vzw vernoemd naar de brug die twee delen van Schoten harmonieus verbindt. In het verleden hebben we deze verbinding tot stand gebracht door initiatieven zoals "Schoten Bad", een eerbetoon aan het verleden van Schoten als badstad, en tegelijkertijd een blik op de toekomst met het Havenplein en de vaart als toonaangevende ontmoetingsplekken. Vandaag trekt Brug 14 vzw het project Circulair2900. Daarbij draait alles om het cultiveren van een cultuur van delen, herstellen en duurzaam gebruik.

Waterland vzw gaat met burgers creatief aan de slag voor een land waar het water bruist van het leven. Waterland trekt en ondersteunt acties die op een creatieve en inspirerende manier water opnieuw aantrekkelijk maakt: water als een bron van plezier, water als een bron van biodiversiteit. Waterland realiseert met burgers, (burger-)organisaties, waterprofessionals en overheden innovatieve waterprojecten. We wisselen kennis en informatie uit over het belang en de werking van gezonde watersystemen om zo iedereen mee te krijgen een nieuwe watercultuur in het verstedelijkte Vlaanderen.

Commons Lab vzw is een laboratorium voor gemeenschappelijkheid. Het initieert, ondersteunt en promoot vernieuwende en inspirerende commonsgerichte experimenten. Als erkende socio-culturele organisatie heeft Commons Lab als missie commons (terug) op de te kaart zetten in Vlaanderen en daarbuiten. Commons Lab vormt ook een groeiende community, een lerend netwerk van burgers, ambtenaren, academici, ondernemers en politici die willen delen, verbinden en samenwerken. We experimenteren samen een toekomst!

Deelnemers van de Green Deal Tuinstraten worden gestimuleerd om te experimenteren met de aanleg van een tuinstraat en kennis uit te wisselen met andere deelnemers via het lerend netwerk. Ze krijgen toegang tot kennis, instrumenten en good practices. De initiatiefnemers organiseren regelmatig lerende netwerken voor alle deelnemers met sessies over diverse thema’s en kunnen ad hoc vragen beantwoorden. Bovendien kunnen partners en deelnemers extra informatiesessies organiseren die worden gepromoot via de nieuwsbrief. Als je zelf sessies wilt organiseren, aarzel dan niet om deze aan te geven bij je deelname via het invulformulier.

Wat wordt er van deelnemers verwacht?

Naar analogie met andere Green Deals biedt ook de deelname aan de Green Deal Tuinstraten de mogelijkheid om deel te nemen als doener of denker.

Doeners zijn onder andere lokale besturen, burger(organisatie)s of intercommunales. Een deelname betekent het ondernemen van concrete acties en het daadwerkelijk aanleggen van een of meerdere tuinstraten. 

Als doener:

• verbind je je ertoe om minstens één tuinstraat aan te leggen. De tuinstraat voldoet aan de vier aspecten, nl. vergroenen, verblauwen, verbinden en verplaatsen. Algemeen verwachten we dat op de 4 aspecten een zeker ambitieniveau gehaald wordt

• deel je kennis en ervaring met andere deelnemer

• neem je deel aan lerende netwerken

• maak je de resultaten van je acties publiek

• rapporteer je periodiek over de stand van zaken van je project (per kwartaal)

• maak je werk van gerichte communicatie om het brede publiek mee van het voordeel van tuinstraten te overtuigen

Denkers zijn organisaties met expertise op het gebied van vergroening, verblauwing, verbinding en verplaatsing, zoals ontwerpbureaus, bedrijven, participatiedeskundigen, belangenorganisaties, milieudeskundigen of ervaringsdeskundigen. Een deelname betekent het delen van die kennis en expertise met de andere deelnemers om zo bij te dragen aan de ontwikkeling en implementatie van innovatieve oplossingen voor drempels bij de aanleg van tuinstraten. 

Als denker:

• deel je kennis en ervaring met andere deelnemers op verschillende manieren

• neem je deel aan lerende netwerken

• ondersteun je actief de doeners met eigen expertise of aanbod

Kortom, de Green Deal Tuinstraten biedt zowel doeners als denkers de kans om bij te dragen aan een meer duurzame en leefbare toekomst, door middel van concrete acties, kennisdeling en samenwerking binnen een breed netwerk van stakeholders.

Voorbeelden van acties

Voorbeeldacties voor doeners:

• Volledige heraanleg van straten: het herontwerpen van straten om meer ruimte te bieden aan groenvoorzieningen, wateropvang, sociale voorzieningen en duurzame verplaatsingen en de buurt mee te betrekken met als doel de straten veiliger, aantrekkelijker en duurzamer te maken. 

• Planten van toekomstbomen of aanleg van geveltuintjes waarbij met de bewoners wordt samengewerkt en waterinfiltratie mogelijk wordt gemaakt.

• Inrichten van ontmoetingsplekken: het creëren van groene ontmoetingsplekken in de straten om sociale interactie en gemeenschapsgevoel te bevorderen.

• Implementeren van waterelementen: het integreren van waterelementen zoals regenwateropvangsystemen, wadi’s en waterdoorlatende bestrating om het straatbeeld te verblauwen, de waterhuishouding te verbeteren en het microklimaat te reguleren. 
  Parkeerstrook omvormen tot een groene zone waarbij de buurtbewoners mee betrokken worden.

Voorbeeldacties voor denkers:

• Organiseren van workshops om bijvoorbeeld bewoners bewust te maken van het belang van groene en verbonden straten, en om hen te inspireren om zelf bij te dragen aan de vergroening en verduurzaming van hun omgeving.

• Mee zorgen dat de tuinstraat de norm wordt bij heraanleg

• Deelnemen aan het lerend netwerk en kennis over bijvoorbeeld geschikte beplanting voor een straat met wateroverlast delen

• Ad hoc informatie geven over bijvoorbeeld participatiestrategieën of beplantingskeuzes

• Verzamelen en delen van good practices 

• Uitwerken van een nieuwe methodiek voor een aspect binnen het thema tuinstraten en dit delen met de deelnemers 

Inschrijven

Wil je deelnemen aan de Green Deal Tuinstraten? Het officiële ondertekenmoment vindt plaats op woensdag 15 mei 2024 in CC Mechelen (9.30-13.00). Je schrijft je het best in vóór 1 mei 2024 om ook te kunnen deelnemen aan het officiële startmoment op 15 mei, maar ook nadien zal het nog mogelijk zijn om aan te sluiten. 

Schrijf je in via deze link.

Antwerpen, 25 maart 2024.

Vrijwilligers van de tegeltaxi aan de slag in een straat. - © Commons Lab

Afgelopen weekend stond in district Antwerpen de jaarlijkse ‘Lenteklaar’-actie op het programma waarbij buren hun straat properder en groener maken. De bewoners van het district konden vanaf dit weekend ook voor het eerst gratis beroep doen op Tegeltaxi Antwerpen. Dit is een initiatief van Commons Lab vzw en burgercollectief Fundament 2060 vzw met steun van de Burgerbegroting district Antwerpen. Vrijwilligers haalden in 10 straten maar liefst zo’n 550 stoeptegels op.

De Tegeltaxi Antwerpen biedt een antwoord op een nood aan ondersteuning bij het ontharden in de stad. Hoewel bewoners van Antwerpen zonder vergunning een geveltuin voor hun woning kunnen aanleggen, zijn zij volgens de politiecodex zelf verantwoordelijk voor de opslag van de verwijderde stoeptegels om ze eventueel ooit terug te kunnen plaatsen. De initiatiefnemers zeggen dat deze regel een grote drempel vormt voor bewoners om te beginnen met ontharden en vergroenen in hun straat. “Niet iedereen beschikt namelijk over voldoende ruimte om de tegels bij te houden.”, vertelt Koen van Fundament 2060, “We willen met dit experiment op een creatieve en kritische manier deze regelgeving in vraag stellen.” Verder vormt volgens de initiatiefnemers ook het afvoeren van puin een obstakel, dit is bijvoorbeeld moeilijk zonder auto. “De Tegeltaxi helpt de bewoners van het district Antwerpen dus met de afvoer van tegels en puin én maakt van de opslag een collectieve verantwoordelijkheid." aldus Iris, verantwoordelijke voor de tegeltaxi vanuit Commons Lab, “We zullen de tegels opslaan in een gemeenschappelijke kelder bij Fundament 2060.”

Vrijwilligers van de tegeltaxi poseren samen met een enthousiaste bewoner waarbij de taxi 250 tegels ophaalde. - © Commons Lab

Opslag van de tegels in een Tegelbibliotheek

Dit weekend was deelnemer Greet alvast grote fan van de Tegeltaxi: “we zijn superblij dat een team vrijwilligers van de tegeltaxi zowel de tegels als het puin kwamen ophalen.” Greet ontving net als alle deelnemers een ‘Tegelbibkaart’ waarmee ze later tegels terug kan ophalen in de tegelbibliotheek. Niet alleen biedt de Tegeltaxi dus een oplossing voor de opslag van de opgehaalde tegels, maar het project voorziet ook in een systeem voor de eventuele teruggave ervan.  

Het succes van de eerste rit van Tegeltaxi Antwerpen onderstreept de nood aan logistieke ondersteuning bij het ontharden en vergroenen van de stad én dat ook burgerinitiatieven hieraan kunnen bijdragen.

De Tegeltaxi zal opnieuw uitrijden in het weekend van 18 en 19 mei 2024 en tijdens de Herfstklaar 2024. Tegeltaxi Antwerpen is er voor geveltuintjes van maximum 3 m². Voor het ontharden van grotere oppervlaktes op privéterrein staat de Tegelservice van 'Antwerpen voor Klimaat' ter beschikking van burgers in de stad Antwerpen.

Voor meer informatie over Tegeltaxi Antwerpen en hoe je kan deelnemen, kan u vinden op www.commonslab.be/tegeltaxi of mail ons via tegeltaxi@commonslab.be

Perscontact:

Joppe Ruts, joppe@commonslab.be