In 2024 startten we met de Tegeltaxi in Antwerpen. Het idee? Vrijwilligers helpen om stoeptegels op te halen en te stockeren, zodat meer mensen makkelijker een geveltuintje kunnen aanleggen. Na afloop van het project blikken we terug op wat we leerden – de successen, de verrassingen en de dingen die we anders zouden doen.

141 vierkante meter onthard, 130 nieuwe geveltuintjes

Dankzij de steun van de Antwerpse Burgerbegroting en een hoop geëngageerde vrijwilligers haalden we 141 vierkante meter aan tegels op. Dat is meer dan ons oorspronkelijke doel! De tegels kregen een tweede leven in onze Tegelbib, waar bewoners ze opnieuw kunnen gebruiken. Een win-win voor iedereen: minder verharding, meer groen, en hergebruik van materiaal.

Bovendien hielp de Tegeltaxi een brede groep mensen, van enthousiaste tuinliefhebbers tot bewoners die pas op het laatste moment beseften dat ze hun verwijderde tegels niet zomaar mochten laten liggen. Ook professionals, zoals aannemers die geveltuintjes aanlegden, maakten gebruik van onze service om overtollige tegels efficiënt af te voeren.

Wat ging goed? Geleerde lessen uit de successen

1. Meer straten dan verwacht: We mikten op 20 straten, uiteindelijk bereikten we er 31. Les: de vraag naar onthardingsondersteuning is groot en nog groeiende. Een structureel aanbod is zinvol.

2. Contact met bewoners: Een belangrijke les van de Tegeltaxi was het belang van direct contact met de mensen die hun tegels aanboden. We streefden ernaar om niet zomaar de tegels op te halen tijdens de werkuren, maar de mensen persoonlijk te ontmoeten. We pasten waar nodig de ophaalmomenten flexibel aan om de mensen ‘achter de tegels’ te kunnen ontmoeten. Les: direct contact zorgt voor meer waardering en een betere verbinding en begrip over waarom we de tegeltaxi organiseren.

3. Dankbare bewoners: Mensen die ineens met een berg stoeptegels voor hun deur zaten na de aanleg van een geveltuintje door de stad, waren blij met een snelle ophaaldienst. Les: een laagdrempelige en snelle service verlaagt de drempel om te ontharden.

4. Slimme samenwerkingen: De aannemer die geveltuintjes aanlegde, hielp door flyers van de Tegeltaxi te verspreiden. Dat zorgde meteen voor extra aanvragen. Les: door samen te werken met professionals kunnen we meer mensen bereiken en efficiënter werken.

5. Gezamenlijke aanpak vergemakkelijkt logistiek: Wanneer meerdere buren in dezelfde straat of wijk samen geveltuintjes aanleggen, werkt de Tegeltaxi veel efficiënter. Tegels kunnen op één centrale plek verzameld en opgehaald worden, terwijl puin en kapotte tegels direct in puinzakken verdwijnen. Dit bespaart tijd en kosten. Les: bewoners stimuleren om ontharding collectief aan te pakken, bijvoorbeeld via burgerbegrotingsprojecten, maakt de logistiek eenvoudiger en efficiënter.

6. Laden en lossen: We vroegen geen parkeerverbod aan voor een ophaling. Soms stopt de Tegeltaxi op de rijweg maar de ophaling duurde nooit langer dan 10 minuten, een toegestane duur om te  laden.  Les: geen parkeerverbod nodig bij normale onthardingsacties.

7. Tegelbib als succesformule: De opgeslagen tegels vonden hun weg naar hergebruik, waardoor niet alleen straten vergroenden, maar ook onnodige afvalproductie werd vermeden. Les: een circulaire aanpak werkt en vergroot de impact van het project.

Wat kon beter? Geleerde lessen uit de uitdagingen

1. Communicatie: Veel bewoners beseften pas bij de aanleg dat ze hun eigen stoeptegels moesten bewaren. Een heldere uitleg vooraf had veel verwarring kunnen vermijden. Daarnaast was de informatieverspreiding niet altijd optimaal, waardoor sommige mensen pas na hun werkzaamheden van de Tegeltaxi hoorden. Les: duidelijke en tijdige communicatie is cruciaal. Flyers, social media en directe contacten moeten nog beter op elkaar afgestemd worden.

2. Logistiek: We ontdekten dat een centrale tegelbib soms omslachtig is. Als de Tegeltaxi telkens door het verkeer moest rijden, verloren we kostbare tijd. Meerdere opslagplaatsen zouden efficiënter werken en transportkilometers verminderen. Een alternatief met een ophaaldienst met de bakfiets hebben we uitgetest, maar we kwamen heel snel tot de vaststelling dat dit enkel voor heel kleine hoeveelheden werkt (tot 6 stenen, zonder puin), Bakfietsen of fietsen met een aanhangwagen zijn (helaas) geen optie voor de Tegeltaxi, Les: Voorzie gemotoriseerd vervoer en decentralisatie van opslagplaatsen kan tijd en kosten besparen.

3. Burgers en hun puin: Mensen die zelf ontharden, blijven vaak zitten met puin en steenafval. Een oplossing zoals gratis puinzakken en gezamenlijke ophalingen zou dit probleem verlichten en extra drempels wegnemen. Sommige burgers probeerden te profiteren van de Tegeltaxi om van andere stenen of tegels uit tuinen af te geraken. Die namen wij niet mee en legden het uit bij de ophaling welke oplossingen daarvoor bestaan. Les: een totaaloplossing aanbieden (inclusief puinophaal) kan meer mensen overtuigen om deel te nemen.

4. Efficiëntere planning: De Tegeltaxi reed soms met halfvolle ladingen of maakte onnodige ritten. Een striktere planning en bundeling van aanvragen kunnen de efficiëntie verbeteren. Les: een betere routeplanning en inschrijvingssysteem kan helpen om middelen efficiënter in te zetten.

En nu? De toekomst van de Tegeltaxi

Het project is afgelopen en bovenstaande leerlessen zijn doorgegeven aan het district. We hopen dat de stedelijke diensten ‘de tegel’ van ons willen overnemen. De Tegelbib blijft bestaan in de kelder van de Sint-Amanduskerk, en we zoeken naar manieren om het proces nog vlotter te laten lopen. Misschien zelfs een nieuwe manier om tegels te stockeren en ophalen, zoals samenwerking met lokale werkplaatsen of bouwbedrijven, zodat nog meer Antwerpenaren zonder zorgen kunnen vergroenen.

Daarnaast willen we experimenteren met lokale opslagplaatsen verspreid over de stad en onderzoeken we of een puinophaalservice haalbaar is. We hopen zo nog meer mensen te overtuigen om hun stoep om te toveren tot een groene plek vol leven.

Wil je zelf aan de slag met een geveltuintje? Of heb je een stapel tegels liggen waar je vanaf wil? Neem een kijkje op onze website en ontdek hoe de Tegeltaxi je kan helpen!

Dit jaar wil Commons Lab het initiatief nemen om samentuinen om te vormen tot zorgtuinen. In het kader van de burgerbegroting van het district Antwerpen krijgen we de kans om dit te realiseren in drie samentuinen, waar men openstaat om buren te betrekken bij het samen tuinieren. De doelstelling van het project is om de samentuinen-community uit te breiden met mensen die momenteel niet in de groep zijn opgenomen en zo een inclusievere doelgroep te bereiken. De kernvraag waaruit wij vertrekken is: Hoe kunnen we gemeenschapstuinen nog zorgzamer maken? - Blog door Pelle Spooren

Een zorgzame tuin is…

• Een buurtinitiatief dat bijdraagt aan zowel persoonlijke als collectieve gezondheid en duurzaamheid. Een zorgtuin kan zich bevinden bij zorginstellingen, buurthuizen, scholen of in openbare ruimten, maar ook in particuliere tuinen waar welzijn centraal staat. Een zorgtuin biedt aanvullende zorg en is dus niet per se verbonden aan een zorginstelling. Het is een plek die de kracht van de natuur benut om het leven van alle mensen te verrijken.

• Een gezamenlijke, door een groep mensen beheerde tuin waarin zij samen verantwoordelijk zijn voor het onderhoud, de inrichting en het gebruik. De deelnemers stellen zelf de regels op en werken samen aan het telen van groenten, kruiden en bloemen. Daarnaast biedt de tuin ruimte voor ontspanning, sociale interactie en welzijn. Zorgtuinen zijn multifunctioneel en organiseren activiteiten zoals tuinieren, ontmoetingen met dieren en workshops.

• Een groene omgeving die het welzijn, de gezondheid en de sociale verbinding van mensen bevordert. Hier komen natuur, ontspanning en soms ook therapie samen. Zorgtuinen zijn toegankelijk voor iedereen, ongeacht leeftijd of gezondheid, en bieden ruimte voor mensen die drempels ervaren om te genieten van rust, beweging en interactie met de natuur.

Een zorgtuin gaat verder dan alleen tuinieren; het is een plek waar mensen voor elkaar en voor passanten zorgen. Bovendien kan een zorgtuin, door een toegankelijke infrastructuur, ook actieve zorg aantrekken.

Een zorgtuin ondersteunt zorg. Dat betekent dat een zorgtuin bijdraagt aan herstel of helpt negatieve stimuli te verzachten. Het is een tuin die sociale ondersteuning biedt, fysiek niet schadelijk is en een heilzame functie heeft, zoals het bevorderen van gezonde lucht en beweging. Een zorgtuin is doordacht, dynamisch en natuurlijk en probeert te voorzien in wat goed is voor de mens (Natuur & Mens, 2022). Hoewel een zorgtuin niet per se onderdeel is van een zorginstelling, past het concept goed binnen de werking van woonzorgcentra, ziekenhuizen, revalidatiecentra en dagcentra voor mensen met een beperking (Biodivers Zorggroen, 2022).

Kenmerken van een zorgtuin

Een zorgtuin is een toegankelijke en inclusieve plek waar iedereen, ongeacht leeftijd of achtergrond, kan participeren. De volgende kenmerken zorgen voor zorgend karakter in een samentuin:

• Fysieke toegankelijkheid: Rolstoelvriendelijk en goed begaanbaar, zodat iedereen zich er vrij kan bewegen.

• Open en betrokken gemeenschap: mensen in een zorgtuin zijn gastvrij en toegankelijk voor nieuwe buurtbewoners en bezoekers. Ze zijn opmerkzaam voor mensen met een zorgnood en staan open voor het bieden van ondersteuning en een luisterend oor.

• Welzijn staat centraal: de groene omgeving stimuleert ontspanning, vermindert stress en bevordert zowel de lichamelijke als mentale gezondheid.

• Vrijwilligers en zorgcoaches: die specifiek aandacht hebben voor mensen met een zorgnood kunnen een ondersteunende rol spelen.

• Sociale functie: een ontmoetingsplek waar mensen samenkomen, tuinieren en genieten van de natuur.

• Duurzaamheid en biodiversiteit: ecologische principes zorgen voor een gezonde omgeving en de teelt van groenten, fruit en kruiden gebeurt op een ecologische manier.

• Multifunctioneel gebruik: De tuin is multifunctioneel en biedt ruimte voor diverse activiteiten, zoals tuinieren, recreatie en educatieve programma’s. Zorgtuinen bieden een laagdrempelige leeromgeving waarin jong en oud kennis opdoen over samenwerken met anderen, natuur, tuinieren en duurzaamheid.

• Gemeenschappelijk beheer: deelnemers nemen samen beslissingen en dragen verantwoordelijkheid.

• Empowerend karakter: iedereen draagt op zijn of haar eigen tempo bij, waarbij zorg ontvangen en zorg geven in elkaar overlopen.

• Veilige en rustige ruimte: een zorgtuin is een plek met zo weinig mogelijk onnodige prikkels die stress kunnen veroorzaken, met voldoende schaduw en zitmogelijkheden.

Ons doel

In 2025 willen we drie zorgtuinen in het district Antwerpen opstarten en ondersteunen. Deze zorgtuinen krijgen begeleiding bij het organiseren van activiteiten waarin samen wordt getuinierd met diverse doelgroepen, zoals OKAN-leerlingen, senioren, buurtbewoners en jongeren in een kwetsbare situatie. Deze activiteiten versterken het welzijn en de gezondheid van de buurtbewoners. Zo kunnen senioren zaaien in verhoogde bedden en hun kennis over tuinieren delen, jongeren zetten hun talenten in voor de tuin, en nieuwkomers oefenen Nederlands.

Daarnaast ondersteunen we de zorgtuinen bij het opnemen van zorgtaken. We coachen hen bij het opzetten van nieuwe samenwerkingen met zorginstellingen en sociale organisaties. Tot slot zorgen we voor aanpassingen in de drie zorgtuinen, zodat ze effectief voor iedereen toegankelijk en bruikbaar worden.

Er is een steeds groeiende nood aan zorg in het district. We zien enorm veel mogelijkheden om via de samentuinen extra buurtgerichte zorg te organiseren. Samen kunnen we bouwen aan een zorgzamere en inclusievere samenleving!

Commons Lab heeft heel veel te danken aan de Burgerbegroting van het district Antwerpen. We hebben zeker in onze beginjaren heel wat kunnen experimenteren en leren. Commons experimenten die daarna ook in Vlaanderen werden opgeschaald. Wat vaak als heel kleinschalig en tijdelijk begon, heeft later structurele positieve impact gehad. Denken we onder andere maar aan de Tuinstraten, de samenaankoop regentonnen,... Via de burgerbegroting experimenteren we dus graag met nieuwe thema's en oplossingen. Voor de editie van 2025 hebben we twee projecten bedacht die gelinkt zijn aan de thema's zorgzaamheid, stilte en rust.

Ten eerste willen we met 'Zorgtuinen van A' graag drie zorgtuinen in het district Antwerpen mee opstarten en ondersteunen. Een zorgtuin is een samentuin die sociale ondersteuning biedt of versterkt én die zorg ondersteunt. Commons Lab ziet in de samentuinen mogelijkheden om zorgbehoevende, kwetsbare buren intergenerationeel mee te laten werken met de huidige vrijwilligers. 

Als tweede diende we een voorstel in op een rondreizende stiltecocon te ontwikkelen. Fysieke en mentale rust zijn meer dan ooit ver zoek. Vaak merken mensen dit pas als ze overprikkeld afhaken. Hoog tijd dus om voldoende rust te creëren. Dit project wil een mobiele stiltecocon laten rondreizen in district Antwerpen om samen met bewoners op verkenning  te gaan naar waardevolle luwteplekken in hun buurt.

Hoe mee beslissen?

Inwoners van het district Antwerpen kunnen mee beslissen over welke projecten gerealiseerd mogen worden. Er zijn twee manieren om mee te beslissen. Je mag aan beide vormen meedoen:

• Online stemmen kan je in je eentje op deze website vanaf maandag 2 september tot en met zaterdag 21 september. 

• Het live Burgerbegrotingfestival vindt plaats op zondag 22 september van 10 tot 17 uur in de Harmonie, Harmoniepark, 2000 Antwerpen. Schrijf je hier in. En laat aan Koen weten of je er effectief bij zal zijn.

We vragen aan al onze sympathisanten woonachtig in het district om mee reclame te maken en om op zondag 22 september mee te komen stemmen. We hebben dit jaar twee nieuwe commonsexperimenten voorbereid binnen twee voor ons nieuwe thema’s: zorg en luwte/stilte. Hier meer info over onze twee projectvoorstellen:

• Zorgtuinen van A (burgerbegroting.be)

• Rondreizende stiltecocon (burgerbegroting.be)

Op zaterdag 16 september 2023 verzamelden Schotenaren en liefhebbers van de Vaart zich voor een bijzonder evenement langs de Schotense vaart. Het beloofde een dag vol activiteiten en discussies te worden, met als doel de vaart en haar oevers te verkennen en te bespreken hoe deze plekken weer tot leven kunnen worden gebracht als gemeenschappelijke ruimtes. We hopen zo ook buurbewoners, wijkverenigingen, de gemeente en andere geïnteresseerden te inspireren om hier verder mee aan de slag te gaan. Een 75-tal bezoekers kwamen de sfeer op snuiven en ‘dobberen’ over de vaart.

Gemeenschappelijk beheer

Het evenement begon rond de middag met een collectieve inspanning om de vaart en haar oevers op te ruimen. In samenwerking met de wijkvereniging Schoten Donk werd een river clean-up georganiseerd, waarbij deelnemers de kans kregen om de vaartkant op te ruimen. Een 30-tal helpende handen verzamelden zo’n 60 kg afval. Bij vorige clean-up acties was dat vaak meer, wat uiteraard alleen maar een goed teken is. We kunnen voorzichtig stellen dat de vaart(kant) properder is geworden.

Tijdens de wandeltocht kwamen de deelnemers bordjes tegen met dilemma’s op over belangrijke thema’s zoals: kies je voor ‘plezier & vertier’ of voor ‘stilte & rust’ langs de vaart? Of: ‘Meer ruimte om te wonen’ of ‘Meer ruimte om samen te zijn’ langs het water? Met deze bijna onmogelijke keuzes wouden we vooral ook mensen doen nadenken over hoe beide opties te verzoenen zijn met elkaar. ‘Het jaagpad is van iedereen’ is een bekende spreuk die opduikt langs kanalen in Vlaanderen maar is het beheer van de vaart(kant) ook een gedeelde verantwoordelijkheid? De clean-up actie was alvast een knap voorbeeldje van gemeenschappelijk beheer.

Dobberen over de vaart

Voor degenen die gewoon wilden genieten van het water, was er ook de mogelijkheid om hun eigen boot, kano of sup mee te brengen. Een blauwalgen-alarm dreigde even roet in het eten te gooien. Zwemmen werd expliciet verboden door de politie maar ronddobberen op het water mocht gelukkig wel.

De waterkwaliteit stond sowieso op het programma. Waterland vzw kwam samen met iedereen die interesse had de kwaliteit onderzoeken met verschillende eenvoudige proefjes. Waterland is een organisatie die creatief met burgers creatief aan de slag gaat voor een land waar het water bruist van het leven. Coördinator Lieven nam ook even het woord om hun missie toe te lichten. We konden concluderen dat, met uitzondering van de eventuele blauwalgen, de kwaliteit van de vaart in Schoten best goed was: de bodem was goed zichtbaar en er werden geen te hoge E-coli waarden gemeten. E-coli is een bacterie die we in het darmstelsel terugvinden en in onze waterlopen terecht komt als er ongezuiverd rioolwater overloopt in onze grachten, beken, rivieren en kanalen. 

Een verteller van Antwerp Ghostwalk kwam ook langs met historische verhalen over ‘Schoten Bad’, over wat er de afgelopen decennia leefde op en langs de vaart. Ooit was het stukje vaart in Schoten een trekpleister voor dagjes toeristen die er kwamen genieten én zelfs zwemmen in het water.

Het doel van de dag was om naast letterlijk ook spreekwoordelijk samen over de vaart te dobberen en dus in dialoog te gaan. We kozen qua locatie een stukje vaart langs Brughuis13, ook wel het ‘minst bestemde’ stukje vaartkant, een stuk dat nog niet echt een functie heeft en nog niet geclaimd is. Daardoor konden we vrij nadenken over deze en andere plekken langs het water.

Verschillende bootjes en sups dobberen over de vaart!

In kleine groepjes werden deelnemers gevraagd om na te denken over het potentieel van de verschillende stukken vaart. Op een grote kaart die werd geschilderd door enkele lokale creatievelingen werden dromen en ideeën samengebracht. Enkele zaken die vaak terugkwamen:

• Snelheid matigen om de omgeving aangenamer te maken: auto’s zouder minder snel mogen rijden over de brug en snelle fietsen op de jaagpaden zijn niet ideaal in combinatie met tragere weggebruikers. Misschien is een scheiding tussen een fiets- en voetpad iets? Sowieso waren vele deelnemers overtuigd dat het stukje trage weg in plaats van een breed geasfalteerd jaagpad erg waardevol is.

• Om zwemmen in het kanaal in de toekomst mogelijk te maken, zou er wel ingezet moeten worden op veiligheid. Bijvoorbeeld de bodem zou regelmatig proper moeten worden gemaakt zodat er geen gevaarlijke, scherpe voorwerpen op liggen.

• De deelnemers zien veel potentieel in het oude sluiswachtershuis en bijhorende tuin als verbindende plek langs de vaart. Verschillende deelnemers vinden dat de buurt het voortouw kan nemen om de plek om te toveren tot een plek voor en door de buurt. Zo zou er ruimte kunnen zijn voor een volkskeuken, ruimte voor tentoonstellingen. In de tuin zou er plaats kunnen komen voor een gezellige picknick of een samentuin. Een horecaplek met een openbaar toilet voor voorbijgangers was ook een idee dat soms terugkwam. Een andere deelnemer droomt van waterfietsen die ontleend kunnen worden aan het sluiswachtershuisje.

• De Japanse duizendknoop tiert welig langs de vaart, kunnen we deze soort op een andere manier beheren en inperken? Kunnen we er bier of limonade met maken? Of kunnen we bijvoorbeeld de vezels gebruiken als grondstof creatieve projecten? Een ander idee dat kwam bovendrijven was het inzetten van een kudde schapen om de vaartkanten op een natuurlijke manier te begrazen en proper te houden.

‘Alles is mogelijk aan de Vaart’

Burgemeester Maarten De Veuster kwam luisteren naar de dromen van de aanwezigen

Ook de burgemeester en de schepen voor ruimtelijke ontwikkeling van Schoten kwamen langs en zagen veel motivatie bij de aanwezige buurtbewoners om de vaart(kanten) samen aan te pakken. De gevleugelde woorden ‘Alles is mogelijk aan de vaart’ vonden we wel een toepasselijke uitspraak van een van de deelnemers. We geloven als organisatoren na het zien van alle enthousiasme dat buren hierbij ook een actieve rol kunnen spelen. De vaart is gemeengoed!

We maakten samen met de aanwezigen een potentiekaart van de vaart in Schoten.

Verbondenheid over de vaart vieren

Na denk- en droomwerk over de vaart was het opnieuw tijd om te ontspannen. We vierden de verbinding rond het water met een gezellig samenzijn oftwel een ‘Guinguette’. De letterlijke betekenis van dat moeilijke Franse woord: een gezellig barretje langs het water waar je terecht kan voor een drankje, een hapje en een dansje. We konden verschillende lokale biertjes en limonades verkopen. Het was aangenaam vertoeven langs het water in het avondzonnetje. Studijo Bos nodigde de band ‘Hommeles’ uit die met de (bak)fiets uit Antwerpen kwamen om een concertje te spelen.

Hommeles maakt er een feest van!

 We kijken als organisatoren terug op een aangename eerste experiment langs de vaart in Schoten. Hopelijk kunnen in de toekomst geïnteresseerden de verschillende dromen en ideeën samen nog verder verkennen. Toen we klaar waren met het opruimen van het evenement zagen we nog net hoe in de schemer enkele jongeren zich toch aan zwemmen in de vaart waagden. Wie zet mee een volgende editie op poten met als titel: ‘In de vaart’?

---

‘Over de Vaart’ was een event georganiseerd door actieve burgers uit Schoten, Brug14vzw, Circulair2900, Waterland vzw en Commons Lab vzw in samenwerking met Studijo Bos, Antwerp Ghostwalk en wijkvereniging Donk.

OVER DE ORGANISATOREN:

Brug14 vzw is een gedreven vzw vernoemd naar de brug die twee delen van Schoten harmonieus verbindt. In het verleden hebben we deze verbinding tot stand gebracht door initiatieven zoals "Schoten Bad", een eerbetoon aan het verleden van Schoten als badstad, en tegelijkertijd een blik op de toekomst met het Havenplein en de vaart als toonaangevende ontmoetingsplekken. Vandaag trekt Brug 14 vzw het project Circulair2900. Daarbij draait alles om het cultiveren van een cultuur van delen, herstellen en duurzaam gebruik.

Waterland vzw gaat met burgers creatief aan de slag voor een land waar het water bruist van het leven. Waterland trekt en ondersteunt acties die op een creatieve en inspirerende manier water opnieuw aantrekkelijk maakt: water als een bron van plezier, water als een bron van biodiversiteit. Waterland realiseert met burgers, (burger-)organisaties, waterprofessionals en overheden innovatieve waterprojecten. We wisselen kennis en informatie uit over het belang en de werking van gezonde watersystemen om zo iedereen mee te krijgen een nieuwe watercultuur in het verstedelijkte Vlaanderen.

Commons Lab vzw is een laboratorium voor gemeenschappelijkheid. Het initieert, ondersteunt en promoot vernieuwende en inspirerende commonsgerichte experimenten. Als erkende socio-culturele organisatie heeft Commons Lab als missie commons (terug) op de te kaart zetten in Vlaanderen en daarbuiten. Commons Lab vormt ook een groeiende community, een lerend netwerk van burgers, ambtenaren, academici, ondernemers en politici die willen delen, verbinden en samenwerken. We experimenteren samen een toekomst!

Onze samenleving wordt alsmaar drukker en lawaaiiger. Plekken waar het wat stiller en rustig is, worden schaarser. Tegelijk brengen burgers en sociaal-culturele bewegingen de waarde hiervan onder de aandacht. Die groeiende erkenning toont het verlangen naar een (samen)leven waar waarden zoals rust, vertraging en natuurverbondenheid een plaats krijgen. Op het tweede Vlaams Luwteforum bogen burgers, middenveld, ambtenaren, politici, projectontwikkelaars en planners zich over de centrale vraag:  

Hoe kunnen we buurtgerichte luwte-oases in Vlaanderen vlot realiseren?  

Programmateam Luwte-oases organiseerde deze dag ondersteund door Commons Lab in het Cultuurcentrum Mechelen.

Na een korte toelichting door Ankatrien Boulanger van het Regionaal Landschap Rivierenland over de werking van het Programmateam Luwte-oases trapte Prof. Danny Wildemeersch de dag af met een plenaire sessie over de ‘commons’ van stilte, rust en ruimte. 

Zoals Danny Wildemeersch aangaf, richt de idee van commons zich op collectieve actie, samenwerking en het delen van hulpbronnen binnen een gemeenschap. Rust en kalmte in de eigen buurt kan gezien worden als een common. Een waardevol goed waarvoor we als gemeenschap verantwoordelijkheid dragen om het onverminderd door te geven aan de toekomstige generaties. Luwte-oases zijn immers plekken die worden beheerd en gebruikt op een collectieve, inclusieve en duurzame manier.  

Om de luwte als common te installeren en te onderhouden, zijn goede praktijken van betrokkenheid en participatie belangrijk. 

Hoe dat concreet vorm kan krijgen, ontdekten we tijdens de Luwtesafari’s. Per fiets of te voet trokken we de Mechelse binnenstad in langs (potentiële) luwte-oases.  

De variatie in plekken, omstandigheden en manieren waarop deze beheerd worden, inspireert. Wat hebben al deze plekken gemeen? Het zijn groene plekken die zintuiglijke rust bieden in een drukke omgeving. Ze vormen groene oases met weinig prikkels in een lawaaierige, fel beschenen, warme of sterk verharde of dicht bebouwde omgeving. 

Dé ideale luwte-oase is subjectief. Sommige mensen waarderen vooral de afwezigheid van menselijke ingrepen. Dat luwe plekken ook als doorsteek worden gebruikt en er wat passage is, geeft anderen net een veiliger gevoel. 

Lees het verslag verder:

Extra's

• Presentaties:

  • Voorstelling programma Luwte-oases en Ontwerpgids Luwte-oases (907.02 KB)

  • Keynote - Stilteplekken als Commons  (3.74 MB)

• Luwtewandelingen en -fietstochten: routes met (potentiële) luwte-oases:

  • Noordelijke fietstocht

  • Zuidelijke fietstocht

  • Noordoostelijke wandeling

  • Zuidoostelijke wandeling

  • Noordwestelijke wandeling

Meer over het programma Luwte-oases

Het Luwteforum werd georganiseerd door het programma(team) Luwte-oases in samenwerking met Commons Lab

Op zaterdag 17 juni maakten we voor de tweede keer van onze open Algemene vergadering een '𝗔𝘀𝘀𝗲𝗺𝗯𝗹𝘆 𝗼𝗳 𝘁𝗵𝗲 𝗰𝗼𝗺𝗺𝗼𝗻𝘀'. We zetten de deuren van HAL 5 in Leuven open voor iedereen met interesse in commons, in al zijn facetten. We mochten geïnteresseerden uit gans Vlaanderen verwelkomen: geëngageerde burgers/commoners, ambtenaren, ondernemers, leerkrachten, sociale organisaties, 

Met deze bijeenkomst wilden we nieuwe mensen ook laten kennismaken met Commons Lab als socio-culturele organisatie. Juni 2023 markeert de helft van onze eerste termijn als structureel gesubsidieerde organisatie door de Vlaamse overheid. We hebben samen over de werking van Commons Lab gereflecteerd een toekomstige plannen en dromen uitgestippeld. We hebben geluisterd naar de vragen, wensen en ideeën van onze leden en sympathisanten. En we hebben elkaar beter leren kennen tijdens de lunch en de receptie. 

Kennismaking en “check-in”

Na de ontvangst zijn we dag gestart met een interactieve kennismaking. De bedoeling was om elkaar zo in kleine groepjes te leren kennen. En tegelijkertijd om inhoudelijk het gesprek op te starten rond vrijwilligerswerking. De deelnemers noteerden ook hun verwachtingen voor de dag. 

“De deelnemers hopen nieuwe, interessante mensen te leren kennen die gedreven bezig zijn en de wereld verbeteren, de organisatie beter te leren kennen, nieuwe inzichten te verwerven ”

Een vernieuwd Bestuursorgaan

Op 14 maart j.l. werd het Bestuursorgaan van Commons Lab vernieuwd. Jusra Baki,  Tomas Uten, Ingrid Larik en Sofie Michiels kenden mekaar voorheen niet. Ze zijn allen al jaren als burger geëngageerd en superactief, in verschillende netwerken. Ze beschikken dus over heel wat ervaring, expertise en netwerken. Ze willen werken via een roterend voorzitterschap. Jaarlijks zal die rol overgenomen worden, Ingrid is als eerste Voorzitter. Ze zullen maandelijks samen komen. 

Commons Lab als matchmaker binnen het Vlaams Commons transitie ecosysteem/community

Commons Lab  begint als geen ander het ecosysteem van commoners, coöperaties, financiers, ondernemers, onderzoekers, overheden, experts van binnen en buiten te kennen. Dit ecosysteem rond de commons groeit aan een snel tempo incl. het aantal vragen dat bij CL binnen komt. Commons Lab wil nog meer mensen nog vaker en sneller doorverwijzen naar de juiste personen zodat zij en/of hun project vooruit geholpen wordt. Maar hoe kunnen we er voor zorgen dat het zo open en decentraal mogelijk verloopt, dat de community zichzelf beter leert kennen? Hoe kunnen we de kennis die uitgewisseld wordt door vraagsteller en antwoorder ook ruimer delen? 

Tijdens de Assembly werd aangegeven om dit niet zomaar of volledig los te laten als Commons Lab: 

• We houden op die manier een vinger aan de pols. 

• Je moet sommige vragen er uit filteren. 

• Het is een schat aan informatie waarmee wij ook nieuwe experimenten etc. kunnen opzetten. 

• We willen graag mee groeien met het groeiend ecosysteem 

Dit willen we doen door: 

• transparanter en sneller de vragen te delen (bvb. Via Fb groep, mail, website, nieuwsbrief,...).  

• regelmatig ‘Open commons fora’ te organiseren, rond specifieke thema’s, verspreid over Vlaanderen. Tijdens deze ‘Open commons fora’ krijg je de kans om te sparren met allerlei commoners, experts en organisaties. We nodigen mensen uit op maat van een specifiek thema. 

• ook grotere netwerkevents, specifiek gericht op netwerking met het ecosysteem, delen van kennis, ervaring, contacten. Zoals een Commons Festival, Commons Symposium, … 

• de mogelijkheden te onderzoeken om een open, online platform in gebruik te nemen dat meer zelfsturend werkt. 

• meer tijd te investeren in de opvolging: welke info wordt uitgewisseld en hoe kunnen we die info met gans ons ecosysteem delen? Hoe kunnen we de mensen die andere mensen vooruit helpen meer waarderen? Dit kan via website, nieuwsbrief, socials, ... 

• Het ecosysteem incl. Contactgegevens etc. meer delen (kan evt. ook via een digitale map) 

Wat hebben we met de INPUT/OUTPUT van de AsSembly van vorig jaar gedaan?

Vorig jaar hadden we onze allereerste open Assembly in Timelab Gent! Toen hadden we 5 grote uitdagingen geformuleerd en in focusgroepen verder bediscussieerd.

We hebben er aan verder gewerkt en tot heden deze tools uit ontwikkeld: 

• Criterialijst voor projecten van Commons Lab

• Vrijwilligersbeleid – one pager , intake sjabloon, afbakening vrijwilligersrollen 

• Verdeling van taken en rollen binnen Commons Lab middels sociocratie 3.0 

• Analyse en opmaak ‘profielen’ van toekomstige leden van Commons Lab 

Vrijwilligerswerking van Commons Lab

Er waren drie tafels met drie verschillende deelaspecten van het vrijwilligersbeleid van Commons Lab. De deelnemers schoven in drie groepjes aan en gaven telkens 20 minuten feedback op het voorstel. 

“Mensen die zich engageren bij Commons Lab willen vooral: deel uitmaken van een netwerk van inspirerende mensen, nieuwe inzichten en kennis (over commons en de praktijk van commons) krijgen en delen, aan commoning doen tijdens informele momenten. ”

Ons netwerk heeft nood aan structuren om de kennis te delen en samen te komen: 

• idee fysieke plek: Fundament/Sint-Amandus als commons experiment 

• Er kwam ook de vraag om de website van Commons Lab actueel te houden en daar een ‘plek’ voor vrijwilligers te voorzien 

• Of een digitale platform waar vrijwilligers kunnen deelnemen 

• Via communicatiekanalen die ervoor geschikt zijn: open source, wiki model 

• (Verder) vermelde communicatiemiddelen: nieuwsbrief, Pebble, Kaizala 

• De vrijwilliger zou bij het intake gesprek de communicatie weg mogen kiezen (zijn gewenste communicatieweg). 

Er kwam de vraag of de term ‘vrijwilliger’ goed past bij het commonsgedachtegoed. Er werd vermeld dat het belangrijkste is dat de vrijwilligers commonsengagment uitdragen. 

Verdeling van taken:  

• Het is belangrijk dat naar de intrinsieke motivatie van het individu geluisterd wordt, dat verwachtingen goed afgestemd worden met de vrijwilliger en op tempo van de vrijwilliger gewerkt wordt.  

• De vrijwilligers zouden graag de taken mee verdelen. (Procedure ‘vragen aan Commons Lab’ en flow). 

• Het werd op gewezen dat de samenwerking met vrijwilligers co-creatief, met gedeelde verantwoordelijkheid en in vertrouwen zou moeten zijn. 

• Er werd het idee geformuleerd om per functie twee back-ups te hebben (indien iemand niet kan komen, ziek is, etc.).  

• De ambitie zou moeten zijn om twee vrijwilligers per maand te betrekken. 

• Indien er geen opdracht is voor de vrijwilliger: laten doorstromen naar andere organisatie, zoeken naar opdrachten bij partner organisaties. 

Opleiding: 

• Opleiding in commons wordt erg belangrijk ingeschat. Vrijwilligers zouden aan alle vormingen die Commons Lab geeft en die medewerkers krijgen gratis kunnen deelnemen. Een idee is om aan elkaar opleiding te geven (zie boven: delen van kennis) 

• Bij de keuze uit opleidingen zou de leidraad moeten zijn wat nodig is voor de organisatie Commons Lab (vs. de vrijwilligers te laten kiezen). 

• “Fortaitaire kostenvergoeding” en betaling: 

• Als iemand en bepaalde expertise heeft vanuit zijn beroep dan zou Commons Lab deze persoon ervoor betalen.  

• Als de taak van de vrijwilliger veel tijd in beslag neemt (voorbereiding, avondwerk, of de uitvoering tijdens de werkuren van een andere job valt) is een forfaitaire kostenvergoeding aan de orde. Deze criteria zouden nog moeten gedefinieerd en afgestemd moeten worden. 

• De grens tussen opdrachten voor betaalde medewerkers en vrijwilligers is niet duidelijk afgebakend bij Commons Lab – daarmee moet Commons Lab voorzichtig omgaan. Oplossingen daarvoor: Voor elke vraag/opdracht betaling vragen (‘alles wat op maat gemaakt moet worden kost geld’). Commons Lab kan een deel van deze inkomsten zelf behouden of ‘enkel’ matchmaker zijn om de administratie beperkt te houden. 

Kostenvergoeding (bv. reiskosten):             

• Voor een vrijwilliger is onkostenvergoeding een minimum. 

• Nazorg (bv. Regelmatig gesprekken voeren) en een bedanking blijken heel belangrijk. 

• Diversiteit (sleutelfiguren in de gemeenschappen zoeken) 

 Planning en prioriteiten Commons Lab 2023-2024

We zitten nu halverwege onze ‘ambtstermijn’ 2021-2025. We hebben 2.5 jaar heel hard gewerkt: we zijn van een Antwerps burgercollectief aan het groeien tot een professionele, Vlaamse socioculturele organisatie. Veel tijd en energie werd geïnvesteerd in organisatie-ontwikkeling en een verkenning in Vlaanderen. 

Tijdens infosessies in mei hebben we onze voortgang in detail toegelicht. We kregen van de deelnemers en van enkele leden van CL de vraag om vanuit het team zelf met voorstellen te komen mbt prioriteiten en activiteiten voor de komende periode. We zouden daar vandaag dus een beeld van willen krijgen. Om morgen bij wijze van spreken samen te kunnen gaan werken aan de realisatie. We vinden het erg belangrijk om dat met z’n allen samen te gaan doen. We hebben in mindere mate denkers nodig, vooral doeners. We willen de komende maanden en jaren vooral heel resultaatgericht gaan werken, focus op collectieve actie. We hebben nog heel wat dromen. We hopen dat we komen tot ‘gemene’ dromen. En we hopen ook maximaal in teams te werken.  

Open Commons fora 

Het 'Open Commons Forum' is een laagdrempelige, informele, open samenkomst rond een specifiek thema op een bijhorende locatie. Een initiatiefnemer stelt het thema voor. Commons lab zal inhoudelijk, praktisch en financieel voor ondersteuning zorgen, incl. Interessante deelnemers trachten mobiliseren (+/-15). Ideeën en inzichten over een bepaald onderwerp in relatie tot commons worden uitgewisseld. Doel is om commonszaadjes te kiemen, te groeien, bloeien, of ‘kruis te bestuiven’. Een open commons forum kan gekoppeld/voorafgegaan worden aan een strategische interventie.

Zie als voorbeeld het Open Commons Forum in Schoten op 16 september, Open Commons Forum #2: ‘Over de Vaart’ • De vaart(kant) als gemeengoed — Commons Lab 

Voorbeelden van thema’s: 

• Voedsel als commons in Gent 

• Commons en politiek

• Zwemwater als commons -Kortrijk 

• Stilte als commons - Kempen 

• Kortrijk als commonsstad 

• Fruitige voedselbossen als commons-Hageland  

Strategic interventions for the common good 

Een strategische interventie for the common good is een laagdrempelige, creatieve, constructieve ingreep rond een specifiek thema op een specifieke locatie. Een initiatiefnemer wil iets mbt commons aankaarten, op de politieke en/of maatschappelijke agenda plaatsen. Mensen doen prikkelen, reflecteren, dialogeren specifiek mbt commons, rol van burgers, overheden, … Commons lab zal inhoudelijk, praktisch, financieel en juridisch voor ondersteuning zorgen. We zoeken evt. mee naar creatievelingen, kunstenaars, activisten met de nodige ervaring.  

Voorbeelden van interventies: 

• Het Kortrijks burgercollectief LZSB  breekt graag een lans  voor vrij zwemmen en vrije en makkelijke toegang tot onze waterwegen met niet gemotoriseerde vaartuigen. Ze gaan in heel uiteenlopende Kortrijkse wateren wild zwemmen, nemen foto’s, delen die via diverse media.  

•  Een wijk wil haar wijk toegankelijker maken door zelf een trage weg aan te leggen of te gaan beheren, open maken, ....  

• Rondreizend voedselbos 

• Bloembakken overal installeren in publieke ruimtes om het tekort aan groen, maar ook aan inspraak aan te kaarten 

• Een plein tijdelijk autovrij maken 

• Fietsenstallingen plaatsen op autoparkings 

• Een nieuwe, tijdelijke microhub installeren 

• Wij willen Spilkiekes in de publieke ruimte www.spilkiekes.be 

• Pop-up tegeltaxi in Antwerpen om de politiecodex aan te kaarten 

Open Algemene Vergaderingen

Opleiding rond commons en coöperaties 

• Wandelingen, fietstochten, excursies langs commons en coöperaties 

• Boekvoorstellingen 

• Opleiding voor vrijwilligers CL 

• Leerreizen 

• Lezingen 

• Workshops 

• Intervisies/lerende netwerken 

• Inspiratiedagen/studiedagen 

Vlaams Commons Symposium/Congres 

Het allereerste Vlaams Commons Congres organiseerde Commons Lab eind 2020 ism UAntwerpen, Oikos, stad Antwerpen. We brachten heel uiteenlopende commoners, experten, geïnteresseerden, ambtenaren samen. Vooral om kennis te delen en om na te denken over grotere vragen, uitdagingen, complexiteiten.  We zouden opnieuw zo’n Vlaams Commons Congres kunnen organiseren om samen na te denken over en te schrijven aan het volgende Vlaams Commons Transitiemeerjarenplan. 

Vlaams Commons transitie Festival 

We dromen er van om de vele superinspirerende commoners en coöperaties uit gans Vlaanderen samen te brengen, op een spreekwoordelijk podium te hijsen, in een festivalachtige, informele, plezierige setting voor jong en oud. Open voor iedereen. Doel is om de community en de commons te versterken, commons op allerhande agenda’s te zetten.  

We zouden dit kunnen combineren met het Vlaams Commons Congres, leerfestival, f-Festival van de verbinding,… 

Samen uitchecken: Hoe heeft iedereen deze open Algemene Vergadering ervaren?

“De deelnemers hebben nieuwe, inspirerende mensen leren kennen, hebben goesting getankt, iets bijgeleerd. In de toekomst misschien meer aandacht en ruimte schenken aan de gekozen locatie.  ”

© Pieter Vandenhoudt - Trage Wegen vzw

Trage Wegen vzw kreeg van Stad Antwerpen de opdracht om een volledig uitgewerkte beleidsvisie op te stellen voor de ontwikkeling van trage wegen in de stad. Daarvoor zijn er verschillende doelstellingen opgesteld, waaronder de stimulatie van buurtbewoners om ontmoeting te bevorderen en zelfonderhoud te stimuleren. Trage Wegen vzw schakelde vervolgens Commons Lab in om mee te brainstormen over hoe wij actoren van verschillende verticale en horizontale niveaus (district, bewoners, ondernemers, organisaties, …) kunnen betrekken in de ontwikkeling van een trage weg in de maak. De gekozen initiatie zou een voorbeeld moeten worden voor andere buurten die een soortgelijk initiatief willen starten, maar niet weten waar te beginnen. - Tekst: Bas Van der Putten

Het Kattewegje anno maart 2022 © Commons Lab vzw

Zo kwam het Kattewegje in Hoboken in de schijnwerpers. Een uitzonderlijke verbindingsweg in Hoboken met een goede community van de buurtbewoners die al pogingen hebben ondernomen om de weg onderhanden nemen, maar jammer genoeg met weinig succes. Het weggetje ligt er al jarenlang minder goed bij ligt: regenwater dat blijft liggen op het ongelijke wegdek, er is een zwerfvuil probleem en de weg heeft te kampen met kleinschalig vandalisme. Hoewel het Kattewegje veel potentieel heeft om een aangename verbindingsweg te vormen voor voetgangers en fietsers, kan het district Hoboken weinig ondersteuning bieden. De weg is namelijk geen publiek domein, maar een aaneenschakeling van kleine stukjes private grond met publiek karakter en gebruik. In onze ogen een ideaal uitgangspunt om de weg te beheren als een common.

Droombeeld van het Kattewegje © Trage Wegen vzw

Pieter, projectmedewerker van Trage Wegen vzw beschrijft het als volgt: “Het Kattewegje kan bijvoorbeeld dienen als een goede verbindingsweg tussen de twee scholen die dichtbij zijn gelegen. Maar het opknappen van deze weg is een complex verhaal. De buurt vraagt aanhoudend naar verandering, maar de district weet niet zo goed hoe men het moet aanpakken. Dus als het district niet kan helpen, dan springen wij in die bres!”.

Het wordt dus een uitdaging om er een succesvol trage weg van te maken, maar het is een perfecte gelegenheid om de buurt bij de brainstorm en het beheer te betrekken. Mocht dit succesvol worden, dan zou het een goede ‘best practice’ vormen voor andere trage wegen.

“We willen het Kattewegje aanpakken volgens de commonsprincipes, om zo de buurt te motiveren mee te helpen in het gehele ontwikkelingsproces. Van dit klein verhaaltje kunnen we vervolgens ook iets groots maken en zo de aandacht van het district Hoboken trekken, dat is onze rol.”, verteld Pieter.

Samenkomst met buurtbewoners © Commons Lab vzw

Samenkomst met buurtbewoners © Commons Lab vzw

Tijdens het eerste moment hebben we de buurtbewoners terplekke uitgenodigd en samengebracht om te praten over potentiële verbeteringen. We zorgde ook voor een overheerlijk soepje van Soepmie. Uit de discussie is heel wat nuttige info naar voor gekomen. Van ervaringen uit het verleden, zoals zaken die moeilijk verliepen en valkuilen waaruit we kunnen, tot een paar voorstellen voor verbetering. Het was overduidelijk dat de buurtbewoners met heel veel goesting actie willen ondernemen en de nogal ‘modderige’ toestand van de weg op korte en lange termijn aan willen pakken.

Brainstorm met buurtbewoners © Commons Lab vzw

In oktober hebben zijn we een tweede keer samengekomen om de besproken ideeën wat verder uit te werken. Nu nemen we de stap van droom naar realisatie. Het kwam erop neer dat de buurtbewoners binnen drie thema’s actie wouden ondernemen: vergroening, meer sociale cohesie tussen buurtbewoners, en de vermindering van vandalisme en sluikstorten. De vergroening realiseren we door nieuw groen aan te planten en het woekerend groen bij te snoeien, en gras af te maaien. De sociale cohesie wordt gestimuleerd door de buurt meer bij elkaar te brengen. Samen werken en de weg helpen beheren helpt de verbondenheid alvast eens stuk op weg. De vermindering van vandalisme en zwerfvuil zouden we proberen bereiken door affiches te hangen en de weg meer te verlichten.

Zo gezegd zo gedaan! We maakten een open whatsapp-groep aan voor de buurtbewoners om de communicatie te vergemakkelijken. Met een flyer ‘Het kattebelletje voor het Kattewegje’, die we in de buurt in de brievenbussen staken, maakten we de volgende samenkomstdag bekend. De taken werden verdeeld en de buurtbewoners gingen spontaan en zeer gemotiveerd onmiddellijk te werk. Er werd vooraf al nagedacht over verlichting op zonne-energie in het straatje en waar deze idealiter zou komen voor maximale belichting. Een buurman ontwierp een affiche tegen sluikstorten. De finale ontwerpen werden ‘democratisch’ gekozen aan de hand van een ad hoc poll in de whatsappgroep, alvorens ze te drukken. Andere bewoners vroegen aan organisaties, zoals Natuurpunt vzw, of ze gebruik te mochten maken van hun materialen en diensten. Als laatste werden de nodige voorbereidingen voor de samenkomstdag uitgewerkt. Commons Lab moest nooit echt een trekkende rol spelen. We gaven mee de vonk, maar de buurtbewoners deden de rest.

© Pieter Vandenhoudt - Trage Wegen vzw

Op zaterdag 26 november, kwamen we met de buurtbewoners samen op de handen uit de mouwen te steken. Op de middag we verzamelde we bij het Kattewegje en de opkomst was groot. Een twintigtal buren, jong en oud kwamen meehelpen of eens een kijkje nemen. We begonnen met het verwijderen zwerfvuil met een grijper in de ene hand en een vuilzak in de andere hand. Veel afval werd er opgeraapt, van blikjes tot zelfs een televisiescherm. Tegelijk waren andere buurtbewoners het aanwezige groen al aan het snoeien en bij elkaar aan het harken. Er werd gediscussieerd waar we het beste de affiches konden ophangen voor maximale attentie. Tijdens het opruimen en snoeien vonden de buurtbewoners nog een paar schatten terug: een volledig pokerspel, maar ook wat lokale biodiversiteit. Een kikkertje dat even kwam ontspannen in de regenplassen van het weggetje.

© Pieter Vandenhoudt - Trage Wegen vzw

“Het Kattewegje bevat veel meer potentie dan alleen maar een verbindingsweg.”, zegt Pieter van Trage Wegen vzw, “Biodiversiteitsbevordering is ook een belangrijk deel van het verhaal. Vogels en blijkbaar ook kikkers, hebben nood aan het groen van het Kattewegje. Zeker nu stedelijk groen enorm schaars is in grote steden zoals Antwerpen.”

Na een lange werkdag konden de buurtbewoners nog genieten van wat cake, koffie en soep die ze zelf hadden klaargemaakt. We hoorden alvast van verschillende buren dat ze dit een heel fijn initiatief vonden en dit zien als startschot voor een toekomstige grootschalige verbetering.

Buurtbewoner Bart: “Het was een enorm geweldige ervaring om nieuwe buurtbewoners te leren kennen en het wegje onderhanden te nemen, want het was nodig. We hebben jaren geleden ook geprobeerd om het Kattewegje beter aan te leggen. We hebben een geldinzamelactie geprobeerd, maar dit was niet een groot succes. Dankzij de steun van Trage Wegen en Commons lab en de vrijwillige hulp van de buurtbewoners, hebben we er toch nog iets schoon van kunnen maken. Hopelijk zal de buurt in de toekomst nog vaker bij elkaar komen.”

 Het Kattewegje vóór de actie door de buurtbewoners:

 Het Kattewegje tijdens de actie door de buurtbewoners:

© Pieter Vandenhoudt - Trage Wegen vzw, bekijk alle foto’s via: https://flic.kr/s/aHBqjAgWsj

The Culture Commons Quest Office (CCQO, University of Antwerp) organized a three day conference (1 - 3 June 2022) on Commoning Cultural Activism, Aesthetics, Organization and Policy. CCQO is an interdisciplinary research team led by prof. Pascal Gielen, that has been working on these topics between 2016 and 2021. Since January 2022 Pascal and CCQO share their office with Commons Lab. An experiment to explore new collaboration between commoners and knowledge institutions. 

THE FUTURE OF CULTURE IS COMMON

The conference was structured on the basis of four thematic clusters: organization, (cultural) activism, policy, and aesthetics. In keynote lectures, debates, and workshops we  addressed the following questions:  

How can artists and other cultural professionals organize themselves more independently from governments and markets? Can the framework of the commons help to fight the precarious conditions of the contemporary cultural sector? Does ‘commoning’ entail a different relation of artists to audiences, and to one another? 

What strategies do activists use to struggle for a space between or beyond market and state, and how do they use art and culture to appropriate ground, making it common again? 

How could a governmental policy relate to cultural commoners, and how do topdown and grassroot initiatives be aligned? 

And finally, do cultural communing practices have different artistic and aesthetic demands and expressions than cultural production from the official (subsidized) institutions or commercialized art? 

The kick-off meeting was a roundtable on the CCQO research. Followed by the book launch of ‘Rise of the Common City’, a volume that looks at cultural communing practices in urban environments, which contains contributions by CCQO researchers and affiliated scholars. Day 2 and 3 were structured with mornings’ keynote lectures on the thematic clusters, followed by open conversations and debates with both presenters. In the afternoon, there were blocks of parallel workshop sessions, in which we deepened our knowledge of the themes and exchange thoughts and practices. Commons Lab contributed to the conference by organizing a bike tour for the participants through commonsinitiatives in Antwerp. We also facilitated the ‘conference dinner’ at a food collective, ‘De Beek’. To make it also a sort of a ‘commons experience’.  

Lessons learned 

There are many interpretations of the concept of commons. At this conference we ‘rediscovered’ another perspective/approach. More focus on the culture and patterns of commoning. Commons as an ideology (‘commonism’). Commoning is all about mindsets and culture. At the same time it’s also about institutionalizing.  

“Culture is always the result of creating, sharing and teaching, remixing, reappropriating, interpretating and critiquing. Even the most ‘autonomous’ artists use forms or languages that were passed over to them. One might also say: culture is a ‘common’, that is, a source of value that is produced and governed by everyone, and that therefore can never be the exclusive property or product of anyone.”  - CCQO

We really enjoyed the Keynote ‘Common-Based Cultural Policy: leaning on three forms of democracy’ with guest lecturer Pascal Gielen, CCQO Director. The CCQO team detected three forms of participation that can be traced within political science and political philosophy: REPRESENTATION, DELIBERATION, AND AGONISM. Underneath you an find some interesting snippets from the according article ‘Capture in fiction? The art of commoning urban space’ by Hanka Otte & Pascal Gielen (The rise of the common city). 

 Further action/collaboration 

The future of culture will be common or there will be no culture at all. Both CCQO and Commons Lab believe in new collaboration, also between commoners and knowledge institutions.  

• The CCQO and Commons Lab will collaborate to organize another ‘Assembly’ on this topic later this year 

• Commons Lab will contribute to further research on this topic by sharing our knowledge of commons practitioners, our community of practice, …  

•  Commons Lab will ‘translate’ some of the academic knowledge to make it more accessible for commoners, ngo’s, … 

REPRESENTATION, DELIBERATION, AND AGONISM

From: Otte & Gielen, ‘Captured in fiction? The art of commoning Urban Space’, The rise of the common city, 2022

“The CCQO team detected three forms of participation that can be traced within political science and political philosophy. The first one is the well-known representative democracy. This type of political participation occurred in still young nation states in the nineteenth century, together with the political emancipation of the bourgeois. It therefore fits well into the liberal philosophy that places the individual at its centre. This system is founded on the representation of the people through elections that are held every four or five years. In such a democratic order, a cultural policy on one hand serves to strengthen the identity and legitimacy of the nation state. It does so with national museums, theatres, libraries, and an official national language, statues and paintings of national heroes, and events that give the nation state historical foundation – in short, the national canon.  

By the end of the 1960s, workers, artists, and students took to the streets to demand the democratisation of overly rigid and overly hierarchical state institutions and other institutes (parliament, university, museums). Debates, discussions, and negotiations were the basic ingredients of this second wave of participation, also referred to as deliberative democracy. Strongly influenced by Jürgen Habermas’ ‘communicative action’ (Habermas, 1981) and his analysis of the origin of the public space (Habermas, 1962), this form of democracy assumes that consensus can be arrived at on the basis of debate and rational arguments. Whereas in a representative democracy the civil struggle focuses on the quantitative vote (the number of votes is what counts), in a deliberative democracy the struggle is about the quality of that vote (what counts is what one says). Thus, the attention shifts from political democracy to cultural democracy. Just like a representative democracy, a deliberative democracy also has its exclusion mechanisms. The riots with so-called ‘random violence’ that broke out in American and European cities since the 1990s are often explained as being a reaction to these exclusion mechanisms. Up to and including the Occupy Movement, these protests are often seen by both politicians and mainstream media as ‘random’ or ‘senseless’, either because the ‘rioters’ simply pose no political demands or because these demands cannot be understood unequivocally (such as in the case of the Indignados). Such eruptions can however be seen as symptoms of the fact that—both within a representative and a deliberative democracy—certain segments of the population are not being heard. These are primarily groups with little education, or immigrants who do not speak the national language or don’t use the ‘proper’ (i.e., white, middle- class) vocabulary. It is one of the reasons why political philosophers and sociologists such as Chantal Mouffe, Ernesto Laclau, Jacques Rancière and Manuel Castells point out the civil and political importance of affects and emotion for a democracy. This brings us to a third form of participation, which, inspired by Mouffe, we call ‘agonistic’ (Mouffe, 2013). An agonistic democracy assumes—in line with Oliver Marchart (Marchart, 2007)—that democratic politics is ‘post-foundational’. This means that there is no foundation for power, such as God is in a theocracy or the majority is in a representative democracy, or a ratio is in a deliberative democracy. There can be consensus in a democracy about who can be in power and how this power can be obtained but an agonistic model assumes that this consensus is the product of hegemony. This means that the consensus arrived at is always that of a specific, privileged group that has obtained the control of power in a society. However, by suggesting that this consensus is not that of a certain power faction but of society as a whole, the opinions and cultures of subaltern groups and other alleged minorities are obscured and excluded. An agonistic democracy now assumes that consensus never applies to the whole of society and therefore can always be contested. In other words, dissensus is always possible. Characteristic for the civil struggle after this ‘affective turn’ is that it focuses on doing, on performance. An agonistic political model assumes that in addition to the vote—either quantitatively or qualitatively—there are also other forms of democratic participation. Democracy is therefore not limited to a proper debate in public or civic space, but translates itself in acting in civil space. And it is exactly here that art and cultural codes may play a crucial part. After all, artists have the talent and training to express themselves in other ways than through rational arguments. Expression in visual language, dance, music but also using an idiosyncratic vocabulary or presenting an alternative narrative are part of the core business of the arts. An agonistic cultural policy will therefore primarily create the conditions (cf. Rancière) for making (as yet) invisible, inaudible, and unutterable democratic demands visible and audible.  

One of the demands and practices that, for the past thirty years, have remained unseen, and has also been repressed and suppressed, is that of the commons. Commoning in fact is a form of participation whereby commoners give form to their (social) environment by collective self-management of resources. To achieve this, commoners use competencies that are required in both a deliberative and an agonistic democracy. In addition to ‘doing’; for example, setting up an organisation, a blog, a platform, or developing rules, a lot of discussion and negotiation takes place (such as in assemblies), among commoners. Although commoners will vote every once in a while, in order to arrive at a decision (representation), the emphasis is on deliberation and agonistics (cf. supra). Especially the development of common initiatives rests on this participative model. Commoning practices tend to develop particularly in domains for which governments show no interest or where they fail to act and where market parties do not or not yet see, potential for profit. This third space between state and market is that of the civil initiative where citizens take matters into their own hands. 

Tijdens een plaatsbezoek op 19 april 2022 bij drie projecten van Community Land Trust Brussel (kort: CLT Brussel) kregen we de mogelijkheid niet enkel de gebouwen te bekijken maar ook in gesprek te gaan met bewoners en oprichters van CLT Brussel en CLT Gent. De openheid en praktische aanpak van de bewoners was bijzonder inspirerend voor mij als Commons laborant. Ik kreeg zo enkele inzichten hoe principes van Commons worden toegepast binnen de appartementsprojecten van CLT Brussel.  (Auteur: Elisabeth Hirner)

Eens de bewoners per toekomstig woonproject gekozen zijn, zijn ze actief bij verschillende stappen van het bouwproces betrokken: Ze nemen deel aan workshops met architecten, ze organiseren zich zelf in werkgroepen per thema (verwarming, tuin, fietsenstalling, etc.) en ze proberen een manier te vinden om hun bijeenkomsten te documenteren. Nadat de appartementen afgewerkt zijn worden de bewoners nog twee jaar door CLT Brussel begeleid tijdens de bijeenkomsten. Het uiteindelijke doel is dat de bewoners zich zelf als groep gaan organiseren en het project volledig zelf gaan beheren na afloop van de overgangsfase. 

Bij het bezochte project ‘Arc en Ciel’ in Molenbeek (intrek: begin 2020) vertelde bewoner Sam over de moeilijkheid om een gemeenschappelijke taal te vinden omdat de bewoners vanuit alle hoeken van de wereld komen en bijna niemand Nederlands of Frans als moedertaal heeft. Uiteindelijk werd er voor Frans als gemeenschappelijke taal gekozen, en voor video als medium om verslagen te maken en te delen (omdat niet iedereen goed Frans kan schrijven en lezen). Deze videoverslagen worden via whatsapp gedeeld. De werkgroepen doen voorstellen die dan de hele groep van inwoners al dan niet kan goedkeuren. Deze processen zijn erg oplossingsgericht. Er worden geen filosofische of ideologische discussies gevoerd, ook zijn er soms grote meningsverschillen door de verschillende achtergronden en culturen. De communicatie en besluitvorming blijkt een uitdaging waarvoor de bewonersgroep een werkbare oplossing heeft gevonden. 

Bij een ander project van CLT Brussel in Molenbeek was het mogelijk een gemeenschappelijke ruimte te voorzien maar niet de afwerking ervan. De bewoners (die nog maar twee maanden geleden zijn ingetrokken) hebben ondertussen samen bouw- en isolatiemateriaal verzameld en gaan de ruimte gemeenschappelijk verbouwen. Ook hier willen de bewoners de gemeenschappelijke (binnen- en buiten-)ruimte als een common beheren. 

Het blijkt dat de manier van samen beheren en afspraken maken binnen de bewonersgroepen per project erg nauw aansluit bij commons. De Community Land Trust Brussel projecten zijn commons maar zonder dat die naam erop geplakt wordt of zonder dat de bewoners expliciet met dat principe vertrouwd zijn. Vanuit CLT Brussel laten ze de methodiek van samen beheren en vergaderen ook volledig vrij. De aanpak om gemeenschappelijk beheer te stimuleren lijkt evenwel niet inherent aan het CLT concept per se – het is de specifieke methode van CLT Brussel.  

Binnen dit Commons Lab experiment zouden we de komende tijd graag focussen op de manier waarop de ‘trust’ of ‘stichting’, een mogelijke (juridische) structuur van een CLT, daadwerkelijk functioneert en op het ‘commons-gehalte‘ van de bijeenkomsten en besluitvorming ervan. 

Lees hier meer over hoe Commons Lab mee experimenteert bij CLT Leuven.