Veel gestelde vragen over Commons
(Bron: http://new-commons.blogspot.be/p/wat-is-een-common.html)
Wat is een common?
Als je met elkaar afspreekt hoeveel elk mag vissen, is een meer een eindeloze bron van voedsel. Als je elk apart gaat vissen in een meer, zal het meer snel zijn leeggevist. Een common of gemeengoed is een groep mensen die samen een bepaalde hulpbron delen en die samen afspraken maken over het gebruik er van. Alle drie die elementen zijn even cruciaal. Het is de combinatie ervan die zorgt dat het geheel meer is dan de som van de delen.
Je kan alles als een common gaan benaderen en beheren: een gebouw, een straat, een tuin, een wijk, een stad, een regio, een rivier. Maar ook kennis, zorg, voedsel, energie, data, cultuur,…
Er is ook een andere definitie, een veel ruimere. Sommige definiëren commons als iets gemeenschappelijks, iets wat we allemaal delen. Het klassiek voorbeeld is de lucht. Lucht ademen we allemaal in, is van iedereen, delen we, … Als Commons Lab spreken we hier niet van een gemeengoed, maar van een publiek goed. Als iemand bijvoorbeeld lucht inademt, dan verhindert jou dat niet om ook te ademen. Als iemand een vis uit een meer vangt en opeet, dan kan jij die niet meer vangen en opeten. Het beheer van gemene goederen is anders dan publieke goederen.
Hoe werkt het?
Een common wordt gecreëerd zodra je samen met enkele anderen een stukje van de wereld afbakent en daarvoor zelf nieuwe spelregels afspreekt. Dat stukje kan bijvoorbeeld een boerderij zijn, of een natuurgebied of een visvijver. Maar evengoed een digitale encyclopedie zoals Wikipedia. Eender wat zolang het geheel maar meer is dan de som van de delen. Om ervoor te zorgen dat er kan worden samengewerkt zijn spelregels nodig. De spelregels leggen de rechten en de plichten van de gebruikers van de common vast. Rechten zoals wie toegang krijgt, wie wanneer en hoeveel mag oogsten en wie welke rollen mag opnemen; plichten zoals het doen van herstellingen en het sanctioneren van inbreuken tegen de spelregels.
Wat zijn de voordelen van commons?
Waarom hebben we commons nodig als we al markten en overheden hebben om spelregels voor samenwerking vast te leggen? Het speciale aan een common is dat die niet van buitenuit georganiseerd wordt. Een common is een soort eilandje dat je maakt. Je bepaalt er zelf wat er gebeurt, waarom, hoe en met wie. De spelregels worden gemaakt, gevolgd en afgedwongen door de gebruikers van de common zelf. Dat heeft enkele belangrijke voordelen tegenover markt en staat:
Autonomie: Commons geven ons weer controle over onze leefwereld in een tijd waarin de spelregels voor ons dagelijkse leven enkel nog lijken te worden bepaald op de G8, de financiële markten of in Europa. Het bevestigt ons opnieuw in onze menselijke waardigheid omdat we niet hoeven te leven in functie van de structuren, maar de structuren er zijn voor ons. Ook al is de stroom uit je eigen windmolen misschien wat duurder, of moet je ’s nachts opstaan om te waken of ie’t houdt in de storm, het is tenminste jouw stroom waarvan jij hebt bepaald hoe die is opgewekt, waarvoor die wordt gebruikt en wat er gebeurt met de winst.
Subsidiariteit: Een tweede voordeel is dat de gebruikers van de common zelf het meeste informatie hebben over de specifieke lokale context en die context ook van dag tot dag kunnen opvolgen terwijl ze ervan gebruikmaken. We kennen allemaal de blinde vlekken van de financiële markten die geen rekening houden met negatieve externaliteiten zoals psychologische – en milieukosten en de logheid van overheden die politieke koehandel drijven vaak niet gehinderd door diepe kennis van zaken. Doordat in een common de gebruikers zelf de regelgevers zijn, worden de beslissingen genomen op dat niveau dat daar het best geschikt voor is.
Duurzaamheid: Een derde voordeel van het samenvallen van gebruikers en regelgevers is dat de gebruikers intrinsiek gemotiveerd zijn en externe regelgevers niet. Voor de gebruikers is het doel van de spelregels niets anders dan het in stand houden van de common zelf. Overheden en marktpartijen zijn niet intrinsiek maar extrinsiek gemotiveerd: het doel van de spelregels voor de common ligt buiten die common, met name in het behalen van stemmen en het maken van financiële winst respectievelijk. Dat leidt vaak tot misplaatste en kortzichtige regels.
Wat zijn de valkuilen?
Iedereen kan een common creëren. Omdat het op zichzelf draait, is er eigenlijk maar één enkele voorwaarde, nl. dat het zichzelf in stand moet kunnen houden. Dat is niet altijd even eenvoudig.
De regels moeten zo ontworpen zijn dat iedereen baat blijft hebben bij het onderhouden van de common. Het geheel is meer dan de som van de delen, maar als sommigen zo weinig krijgen dat ze er apart meer uit zouden kunnen halen, loopt de common het risico om uit elkaar te vallen. De rechten en de plichten moeten dus evenwichtig verdeeld worden.
De gebruikers moeten er zelf op toezien dat de regels worden gerespecteerd, want het heeft weinig zin om spelregels af te spreken als niemand ze volgt.
De regels moeten ook aangepast kunnen worden naargelang de situatie wijzigt. Hoe goed een regel ook is, als die niet gewijzigd kan worden dan loopt het vroeg of laat fout af.
Kortom, goeie spelregels zijn evenwichtig, afdwingbaar en adaptief.
Waarom zijn commons plots zo hip?
De sleutel tot het creëren van commons is communicatie. Door de beperkte communicatiemogelijkheden was het opzetten van commons enkel mogelijk met kleine groepen die dicht bij elkaar woonden en elkaar goed kenden. Door de industrialisatie werd onze maatschappij zo groot dat iedereen onmogelijk nog genoeg met elkaar kon communiceren. Markten en staten bloeiden op omdat zij als belangrijk voordeel hadden dat stemmers en kopers niet onderling met elkaar hoeven te kunnen communiceren om zich te organiseren; sterker nog, het stemgeheim en de perfecte markt vereisen net dat elke burger handelt als individu. Dankzij digitalisering heeft zich een revolutie voorgedaan in onze communicatiemogelijkheden en is het plots wél haalbaar om met grote groepen mensen afspraken te maken. Zo krijgen commons weer een toekomst, en ontstaan een nieuw soort commons op een schaal die vroeger ondenkbaar was. Denk bijvoorbeeld aan Wikipedia, de digitale internetencyclopedie die gestructureerd en onderhouden wordt door dezelfde mensen die ze gebruiken.