Hoe kunnen overheden en gemeenschap samen werken aan nieuwe, betaalbare en duurzame gemeenschapsvoorzieningen? De stad Mechelen is de gids voor alle steden en gemeenten in Vlaanderen!
Auteurs: Koen Wynants (Commons Lab), Bart Debruyne (Klimaan)
In Vlaanderen is een groeiende beweging van burgercollectieven actief die allerlei gemeenschappelijke voorzieningen willen organiseren. Het burgercollectief Klimaan uit Mechelen bijvoorbeeld. Het is één van de meest succesvolle burgercollectieven in Vlaanderen. Opgestart in 2018 geïnspireerd op Greta Thunbergs call to action. Zij tonen aan dat je als gemeenschap wel degelijk een transitie van onderuit kan versnellen. Ze hebben sinds hun opstart verschillende acties geïnitieerd onder andere een energiecoöperatie opgericht, het pandschap opgericht dat leegstaande woningen renoveert, een autodeelsysteem, de fietstaxi Klimavelo,... Deze initiatieven zijn geen bedrijven en ook geen overheid en worden, als democratische zelforganisaties, ook wel ‘commons’ genoemd.
Publiek-collectieve samenwerking
Burgercollectieven zoals Klimaan komen in de praktijk continu in aanraking met de gemeente. De lokale overheid heeft allerlei wetgevende en uitvoerende bevoegdheden, bijvoorbeeld als het gaat om grond, gezondheid of energie. De gemeente heeft dan verschillende mogelijke rollen. Van vergunningverlener tot opdrachtgever, financier, gronduitgever, publiek aandeelhouder en verbinder. Daarbij heeft de gemeente zelf vaak een wettelijke taak in de organisatie en governance van gemeenschapsvoorzieningen. De totstandkoming én de governance van ‘commons’ vraagt om een effectieve samenwerkingsrelatie tussen het burgercollectief en de gemeente als lokale overheid. Dit noemen we publiek-collectieve samenwerking. In veel steden en gemeenten in Vlaanderen is die samenwerking quasi onbestaande. Niet in Mechelen en Rivierenland!
Foto: Onlangs organiseerden Socius en Commons Lab een vormingsdag rond de ondersteuning van burgercollectieven. We nodigden hierbij lokale sleutelspelers uit om hun ervaring en expertise met ons te delen. Onder andere Bart Debruyne van het burgercollectief Klimaan en schepen Calvo bevoegd voor onder andere participatie.
Unieke samenwerking in Mechelen en Rivierenland
Klimaan werkt systematisch samen met de stad Mechelen, in bijna al haar ‘dochterondernemingen’. Dankzij de samenwerking met de stad krijgen ze toegang tot publieke daken voor de installatie van zonnepanelen. De stad kan op die manier ook groene stroom gebruiken. De stad (incl. de naburige gemeenten en andere organisaties) garandeert een minimaal gebruik van deelwagen o.a. door stadspersoneel, zodat Klimaan een netwerk van elektrische deelauto’s kan uitrollen over de stad met beperktere risico’s naar voldoende gebruik van de wagens. De stad ondersteunde ook de opstart van ‘klimavelo’ dat mensen met mobiliteitsbeperkingen op bestemming brengt voor korte verplaatsingen. Klimavelo ondersteunde zo ook dat deze minder mobiele mensen tijdens de verkiezingen in het stemhokje geraakten. Burgercoöperanten van Klimaan hebben in zonnepanelen voor de sociale woonwijk Otterbeek geïnvesteerd. De stad Mechelen garandeert een vaste prijs voor de te veel geproduceerde energie, zodat Klimaan zonder risico een gegarandeerd vaste en lage prijs onder het sociaal tarief kan bieden aan de sociale huurders van Mechelen. Burgers krijgen van Klimaan gratis neutraal advies bij hun persoonlijke energievragen, waarbij Mechelen Klimaan per aanvraag financieel ondersteunt zodat deze coaching voor de lokale burgers aangeboden kan worden van burger tot burger.
Telkens neemt Klimaan veel hooi op de vork, doet ze ambitieuze investeringen die onze collectieve gemeenschap ten goede komt, waar veel vrijwilligerswerk in kruipt en waarbij de stad Mechelen een extra steuntje in de rug biedt, enkele risico’s afdekt, of een opstartsubsidie verleent. Met de wederzijdse steun en geboden leefruimte worden middelen optimaal benut om effectief op de meest optimale manier een sociaal rechtvaardige klimaattransitie te realiseren.
Voordelen van commons, coöperaties en publiek-collectieve partnerships
Klimaan richtte in mei 2019 een energiecoöperatie op. Met hun vennootschap realiseren ze investeringsprojecten voor en door burgers en wekken ze zelf lokaal hernieuwbare energie op. Klimaan zet lokale, hernieuwbare zonne- en warmteprojecten op poten. Zo produceren de Klimaaninstallaties ongeveer 3.5 GWh aan elektriciteit per jaar. Daarnaast investeren ze in deelmobiliteit, en rijden er een 40-tal Klimaandeelauto’s door het Rivierenland. De financiering van hun projecten gebeurt met burgerkapitaal. Zo werd ongeveer 2 miljoen Euro aan kapitaal bij ondertussen 1609 burgers opgehaald. In ruil voor hun investering krijgen zij stemrecht in de coöperatie, mede-eigenaarschap van de installaties en delen zij mee in de winst die de coöperatie maakt. Elke burger kan mee investeren door coöperant te worden. De burger kan dus zelf gebruik maken van lokale, duurzame gemeenschapsdiensten en -producten. Meer nog, ze zijn zelf mede-eigenaar. Ze zijn meer betrokken, gaan er meer zorg voor dragen. Wat het geheel veel goedkoper maakt, want het doel van de burgercoöperatie is niet om financiële winst te maken. Integendeel. Klimaan kiest bewust ook om te investeren in sociale wijken, samen te werken met sociale huisvestingsmaatschappijen. Het burgercollectief Klimaan vzw draait al jaren 100% op vrijwilligers. Ze voorzien ondertussen in ongeveer 250 fietsriksjeritten per maand, en Pandschap Rivierenland heeft ongeveer 3miljoen euro aan renovaties gerealiseerd om 71 leegstaande woningen om te toveren in comfortabele sociale woningen. De toegevoegde waarde is letterlijk en figuurlijk onbetaalbaar.
Slotconclusie
We leven in tijden van besparingen. Allerhande publieke dienstverleningen worden afgebouwd. Heel veel publieke diensten worden geprivatiseerd (en veel minder toegankelijk voor heel veel mensen). Heel veel burgers verliezen hierdoor ook hun band met de overheid, het wederzijds wantrouwen heerst.
Klimaan en de stad/regio Mechelen tonen alle Vlaamse steden en gemeenten, maar ook alle Vlamingen dat het anders kan. Burgers en bestuur creëren en beheren samen enorm veel nieuwe, duurzame, betaalbare gemeenschapsvoorzieningen. Alle Vlaamse steden en gemeenten zouden veel vaker moeten kiezen voor het publiek-collectief partnership.






