Reflectie op een werksessie met Graham Boyd – 8 juli, Commons Hub Brussel

Afgelopen dinsdag verzamelden we in de Commons Hub in Brussel voor een boeiende presentatie en werksessie met Graham Boyd, auteur, systeemdenker en bedenker van het FairShare Commons-model. Het werd een dag van diepe inzichten, praktische reflecties en collectief zoeken naar wat het betekent om vandaag échte veerkracht te bouwen – in onze organisaties, ecosystemen én economie door slim samen te werken. Geen theoretische bedoening, maar een dag vol vragen, zoeken en samen denken: hoe kunnen we als netwerken, projecten en commons-initiatieven sterker staan – ook op financieel vlak?

Waarom commoning geen idealisme is, maar gezond verstand

Centraal in de sessie stonden de ideeën van commoning en pooling. Commoning omschrijven wij als Commons Lab meestal zo:

Commoning verwijst naar het proces van gemeenschappelijk beheren, gebruiken en onderhouden van een gemeengoed (common). Het zijn de vrijwillige, coöperatieve en inclusieve praktijken waarbij mensen samenwerken om gedeelde hulpbronnen duurzaam en toegankelijk te houden voor iedereen.

Commoning wordt vaak gezien als iets altruïstisch of idealistisch – "samenwerken voor het grotere goed". Maar Graham maakte op overtuigende wijze duidelijk dat commoning in feite ook past in een een rationele strategie, geboren uit eigenbelang.
Hij gaf het voorbeeld van een dorp van 100 mensen waarin een dodelijk ziekte rondgaat die telkens 1% van de populatie treft. Je kan enkel genezen als iemand anders je komt voeden. In een puur competitief systeem, waarin niemand elkaar helpt of samenwerkt, zouden er op het einde van het jaar slechts 59 mensen overblijven – niet genoeg om voldoende voedsel te produceren voor de overlevers in het volgende jaar.

In die zin is commoning niet gewoon louter “samen delen omdat het goed voelt”, maar eveneens: samen delen omdat het de enige manier is om te blijven bestaan.

Zonder samenwerking en pooling is overleven onmogelijk.

Wat is pooling en waarom is groei ‘weird’?

Een ander belangrijk concept in Graham’s presentatie is pooling: het samenbrengen van middelen – kapitaal, kennis, tijd,... – zodat de risico’s gedeeld worden, en de typische uitkomst (niet de gemiddelde) verbetert. Of anders gezegd: samenwerken is niet gewoon fair, het is slim.

In een klassiek groeimodel verlies je na een reeks transacties bijna altijd aan waarde, ook al lijkt het gemiddelde rendement positief en lineair te groeien. Het verschil tussen dat gemiddelde rendement, waar mensen dollartekens van in de ogen krijgen, en het typische rendement, heet de ergodiciteitsfout. Graham stelt dat permanente lineaire groei dus een absurd uitgangspunt is. Alleen door te poolen kun je het patroon van afwijking van het gemiddelde rendement doorbreken.

Hieronder twee slides van Graham die deze stellingen ook visueel maken:

Voor wie op zoek is naar een iets toegankelijkere uitleg van dit fenomeen, de prachtige simulatie van Marc Elsberg rond de Farmers Fable legt dit zeer bevattelijk uit met mooie illustraties:

Waarom falen we dan nog steeds?

Graham gaf ook een scherp antwoord op een pijnlijke vraag: als we al zo lang weten dat we afstevenen op ecologische en sociale rampspoed, waarom nemen we dan niet de juiste beslissingen?
Zijn antwoord: “The current economic reality makes us stupid.”, maar hoe komt dat dan?

De manier waarop onze structuren vandaag ingericht zijn, onderdrukt onze agency (handelingsvermogen), ontmoedigt samenwerking, en beloont korte termijn winst boven lange termijn veerkracht (cf. portfolio investeringen). Zowel coöperaties als klassieke bedrijven zijn vaak gevangen in deze klassieke westerse systemen die echte regeneratie onmogelijk maken.

Van presentatie naar praktijk

Na de presentatie gingen we aan de slag. In kleine groepen tekenden we de ecosystemen uit waarin we zelf actief zijn. We maakten een ecosysteem-analyse van COMMAAN, een nieuw commonsinitiatief waar we samen met o.a. Klimaan aan bouwen in de regio Mechelen. COMMAAN wil inzetten op collectief eigenaarschap van landbouwgrond voor regeneratieve landbouw.

We brachten alle netwerkpartners in kaart, onderzochten welke resources we al delen of zouden kunnen delen – van grond en materiaal tot kennis en menskracht – en dachten na over hoe we deze slim kunnen poolen om ons initiatief sterker en veerkrachtiger te maken.

We lieten ons daarbij leiden door vragen als:

• Welke waarde creëren we samen, en hoe zorgen we dat die niet weglekt?

• Welke regels, praktijken en governance-structuren hebben we nodig om dit duurzaam te beheren?

• Hoe zorgen we dat ons systeem ook agency ondersteunt: dat mensen kunnen handelen, groeien en verantwoordelijkheid opnemen?

Een economie als een mycelium

Wat naar boven kwam in gesprek en presentatie: de nood aan een economie die zich gedraagt als een levend ecosysteem. Geen logica van winnaars en verliezers, maar van onderlinge afhankelijkheid, dynamiek en regeneratie.

Zoals Graham het verwoordde:

“An economy that fails some will eventually fail all. An economy that fails none will be good for everyone.”

Dat is geen utopie, maar een systeemlogica die werkt in de natuur – en die ook al gewerkt heeft in de menselijke geschiedenis, zoals bij de Hanze-steden in Europa: de handelaars gingen de concurrentie aan in de markt richting klanten toe, maar werkten tegelijk stevig samen bij bijvoorbeeld de bevoorrading en beveiliging om risico's te spreiden. Graham herinnerde ons eraan dat samenwerking niet het tegenovergestelde is van competitie – het is een ander spel, met andere spelregels. Eigenlijk zijn ze ook best verzoenbaar.

Commoning is agency

De dag bracht nog geen pasklare antwoorden, maar wel helderheid over wat er écht toe doet. Als we commons willen doen bloeien, dan moeten we niet enkel anders denken, maar ook anders organiseren. We moeten systemen bouwen die agency voeden – die mensen uitnodigen tot verantwoordelijkheid, tot samenwerking, tot regeneratie.

Tijdens de presentatie kwam de volgende metafoor naar voor over waarom beide elkaar nodig hebben: “De rivierbedding (structuur) en de stroming van de rivier (agency) zijn onafscheidelijk en kunnen een grote impact hebben op elkaar. Een verandering in de bedding kan de stroming doen stilvallen, een teveel aan stroming kan de bedding doen uitslijten. Structuur en agency hebben elkaar nodig in een gezonde balans.”

Binnenkort werken we samen verder in een opvolgsessie rond Governace binnen het FairShares Commons model. Later hierover meer!