De zachte kracht van het samen: macht herdenken vanuit de commons
Er waait een gure wind door de wereld. Oude zekerheden wankelen, geopolitieke spanningen nemen toe en steeds meer stemmen pleiten voor “harde macht”: meer defensie, meer grenzen, meer controle. Het is begrijpelijk — angst roept om bescherming — maar het is ook gevaarlijk. Want macht zonder morele bedding, zonder gemeenschap, verhardt snel.
De vraag is niet langer hoeveel macht we hebben, maar wat we ermee doen — en met wie.
Van macht over naar macht met
Lang hebben we gedacht dat macht iets was dat van bovenaf georganiseerd moest worden: door staten, bedrijven, instituties. Maar macht is in essentie iets relationeels. Ze ontstaat in samenwerking, in vertrouwen, in de manier waarop mensen samen beslissen over wat van hen allemaal is: hun buurt, hun energie, hun voedsel, hun toekomst.
Vanuit de commons — gedeelde hulpbronnen die door burgers samen beheerd worden — leren we dat macht geen wapen is, maar een vermogen. Niet macht over, maar macht met. In die zin zijn commons geen naïeve tegenhanger van realpolitik, maar een radicale verdieping ervan. Ze laten zien dat duurzame veiligheid en veerkracht niet voortkomen uit controle, maar uit verbinding.
De morele kern van macht
De klassieke denkers wisten al dat macht niet enkel materieel is. Deugdzaamheid, plichtsbesef, moed en zelfbeheersing waren de ware bronnen van kracht. Vandaag kunnen we dat inzicht opnieuw actualiseren, maar collectiever invullen.
Deugdzaamheid is niet langer de hoedanigheid van de staatsman, maar van de gemeenschap. Het gaat om het vermogen om te luisteren, verantwoordelijkheid te nemen, te zorgen voor wat ons allen aangaat. Macht zonder die deugdzaamheid wordt hol. Het wordt management zonder betekenis, politiek zonder richting.
In tijden van crisis is het verleidelijk om harder te roepen, meer te willen beheersen. Maar echte kracht ligt in het versterken van het morele weefsel dat ons bij elkaar houdt: vertrouwen, empathie, zorg. Wie zich enkel pantsert, verliest het vermogen om te voelen — en dus ook om te leren.
De kwetsbaarheid als kracht
Commons-initiatieven tonen hoe kwetsbaarheid een bron van kracht kan zijn. Mensen die samen grond beheren, energie opwekken of voedsel delen, ervaren dagelijks dat samenwerking wrijving geeft. Er zijn conflicten, spanningen, uiteenlopende belangen. Maar die spanningen zijn niet het probleem — ze zijn het leerproces zelf.
Door te oefenen met dialoog, door het verschil niet te vermijden maar te omarmen, bouwen gemeenschappen aan relationele veerkracht. Dat is de zachte macht die Europa vandaag broodnodig heeft: een cultuur die niet breekt bij tegenslag, maar buigt en hervormt.
Een nieuwe cultuur van macht
Als macht een commons wordt, verandert alles. Dan gaat het niet meer over “wie beslist”, maar over hoe we beslissen. Niet over “wie de sterkste is”, maar over hoe we samen sterker kunnen worden. Macht wordt dan een gezamenlijke capaciteit: het vermogen om te zorgen, te beschermen, te scheppen.
Dat vraagt om een culturele omslag. Een die voorbijgaat aan de dichotomie tussen hard en zacht, tussen veiligheid en vrijheid, tussen individu en gemeenschap. In een commonsvisie horen die spanningen bij elkaar. We bouwen bescherming door verbinding, we creëren zekerheid door zorg.
Macht als gedeelde verantwoordelijkheid
De echte uitdaging van onze tijd is dus niet of we twee, drie of vijf procent van het BBP aan defensie besteden. De vraag is: investeren we minstens evenveel in de morele infrastructuur die macht draaglijk maakt? In vertrouwen, burgerschap, dialoog en rechtvaardigheid?
De harde macht van de toekomst zal onvermijdelijk ook zacht zijn — niet uit zwakte, maar uit wijsheid. Want wie macht deelt, vermenigvuldigt ze.
We staan als samenleving voor de keuze: blijven we investeren in muren en pantsering, of durven we te investeren in relaties, gemeenschappen, vertrouwen? De geschiedenis leert dat forten ooit instorten. Maar gemeenschappen die leren omgaan met verschil, die zorg dragen voor wat gedeeld is, kunnen eeuwen meegaan.
Koen Wynants