Voedselbos Zwaluweveld

Het Zwaluweveld is een perma-cultuur project en voedselbos (agroforestry) in aanleg, gelegen te Scherpenheuvel-Zichem. Het voedselbos wordt aangelegd in verschillende fasen, verspreid over meerdere jaren. Het wordt een plek waar gelijkgestemde zielen elkaar kunnen ontmoeten. Het is een plek van verbinding, met elkaar, met de natuur, met jezelf.

— Bas van der Putten is geograaf en stagair bij Commons Lab. Hij ging een dag meewerken op het Zwaluweveld, een gemeenschappelijk permacultuur project & voedselbos in ontwikkeling in Scherpenheuvel-Zichem. Bas ging in gesprek met Marc Francisco Van Rymenant, oprichter van De Nieuwe Aarde vzw en bezieler van het Zwaluweveld. Dit voedselbos in wording is ook gelinkt aan ons LEADER project ‘Fruitige Voedselbossen Hageland’, samen met Avansa Oost-Brabant, Velt, Natuurpunt CVN en Regionaal Landschap Zuid-Hageland. Daarover lees je hier meer.

Bas in gesprek met Marc en andere vrijwilligers van Voedselbos het Zwaluweveld ©Derc Van der Putten / Commons Lab.

DE COMMON

Commons Lab: Kan u jullie initiatief eens voorstellen? Hoe is het Zwaluweveld ontstaan en op welke doelen focussen jullie?

Marc: De Nieuwe Aarde vzw is opgericht in 2019 samen met het Zwaluweveld project. Het is allemaal begonnen met een droom van mij. Mijn droom was om over een groot stuk familie domein te beschikken waar iedereen voedsel op kan verbouwen en waar dat mensen zich welkom voelen om zich te verbinden met zichzelf, met anderen en de natuur. Het is allemaal zeer vloeiend verlopen. Een paar jaar geleden stond dit stuk grond van 4,9 hectare te koop in Scherpenheuvel. Zonder enige twijfel heb ik onmiddellijk gebeld naar de eigenaren die het te koop hadden gezet. Ik ben dan naar Scherpenheuvel gereden en toen ik het veld zag, kreeg ik direct het gevoel zoals liefde op eerste zicht. Dit is wat ik nodig had! Een paar dagen later ben ik bij de eigenaren op bezoek geweest en hebben we de deal afgerond. Zo snel ging dat dan. Als het universum helpt, dan gaat het allemaal heel snel.

Een voedselbos is niet iets dat over 5 jaar klaar is. Dit soort projecten zijn bedoeld voor een langere periode.

Vrijwilligers aan het werk op Voedselbos het Zwaluweveld ©Derc Van der Putten / Commons Lab.

Commons Lab: Wat planten jullie dan zoal aan? Waarom net dat?

Marc: Het Zwaluweveld heeft vooral als bedoeling om een voedselbos aan te leggen. Dat betekent dat het meeste dat hier aangeplant wordt, eetbaar is. Dat gaat van bessenstruiken tot notenbomen, kastanjebomen, … . Ook stukken groenten- of moestuinen worden er aangelegd, maar dat zijn kleine perkjes die verschuiven in de loop van de opbouw van het voedselbos. Ook houden wij een paar plekken in het veld vrij die onaangetast blijven. Zo zijn onze ‘Zone 5’ zones gebiedjes waar we Moeder Natuur haar werk ongestoord laten verder doen. Met andere woorden, we willen daar wildgroei bevorderen.

Een voedselbos is niet iets dat over 5 jaar klaar is. Dit soort projecten zijn bedoeld voor een langere periode. Voor mij is dit een project van 20 à 25 jaar om dan een volwaardig bos te creëren. Dit heeft ook deels te maken omdat we met alleen maar vrijwilligers en vrijwillige bijdragen werken. Geen subsidies, geen partij die ons grote sommen geld lenen, … Kortom, alles wat je hier ziet is vrijwilligerswerk in al zijn puurheid. Het is wel knap wat er allemaal al gerealiseerd is.

Commons Lab: De grond waar jullie op werken, is die privaat eigendom of publiek? Wat voor soort pacht en voor hoe lang hebben jullie het afgesloten?

Marc: Het is een privé terrein, ik heb dit opgekocht. Op dit moment zit de regeling zo in mekaar dat we het eigendom van het veld gaan overbrengen op een coöperatieve vennootschap. Hierbij mag iedereen die mee werkt op het Zwaluweveld ook eigenaar worden van het veld. Dit zorgt er voor dat mensen meer betrokkenheid hebben. Een coöperatieve vennootschap vermindert ook de kans dat het veld doorverkocht moet worden als er iets met mij gebeurd.

DE COMMONERS

Commons Lab: Zwaluweveld draait volledig op vrijwillige bijdrage. Kan u wat meer vertellen over hoe jullie het project en de deelnemers beheren?

Marc: Wij zijn zeer trots dat we vele vrijwilligers over de vloer krijgen. De eerste aanplant dag was in december 2020 en toen liepen er ongeveer 50 mensen op ons veld. Alle mensen komen uit sympathie meewerken voor een hele of een halve dag. Wij krijgen ook af en toe materiële hulp van de lokale bevolking of al bekende vrijwilligers. Zo bezit een buur van het Zwaluweveld een paardenfokkerij. Vaak doneert hij een deel van zijn mest aan ons, wat wij kunnen gebruiken als voeding voor onze bodems.

Alles groeit hier, letterlijk en figuurlijk, organisch.

De kernleden van De Nieuwe Aarde vzw zorgen voor het onderhoud. De kern bevat zo 6 à 7 personen, maar onze groep is constant in beweging. Er is een steeds groeiende evolutie van hoeveelheid vrijwilligers en er komen meer mensen bij het kernbestuur. Dit allemaal gebeurt van zelf, dus zonder extra energie in promotie van ons project te steken. Alles in ons project verloopt volledig ‘organisch’, van natuur tot organisatie.

Commons Lab: Is er sprake van inclusiviteit? Focussen jullie daar op of gebeurt dat ook ‘organisch’?

Marc: Inclusiviteit gebeurt gewoon. Jongerenorganisatie Arktos bijvoorbeeld is een Vlaamse organisatie die jongeren als het ware van de straat plukt. Arktos probeert voor jongeren in moeilijke sociaaleconomische situaties zinvolle bezigheden te vinden. Arktos heeft zelf interesse getoond in ons project. Zij hebben gevraagd of ze met de directeur en coördinator mochten langskomen. Zo is onze samenwerking van start gegaan. Het is dus gewoon go with the flow. Mensen en organisaties mogen altijd contact met ons opnemen als ze interesse hebben. Alles groeit hier, letterlijk en figuurlijk, organisch.

Commons Lab: Hoe snel kunnen mensen betrokken worden bij beslissingen nemen? Of kunnen nieuwe mensen bijvoorbeeld enkel van jullie faciliteiten gebruik maken en is het het vaste team dat beslissingen maakt?

Marc: De leden van de vzw is de raad van bestuur. De algemene vergaderingen worden dus georganiseerd met deze vaste kern. Iedereen kan lid worden van de vzw. Niet in de zin van dat ze dan speciale dingen moeten doen of intensiever moeten gaan werken, maar dat zij de mogelijkheid krijgen om beslissingen te maken over wat er allemaal gebeurt op het veld. De andere vrijwilligers die niet in de vzw willen zitten, maken dus alleen gebruik van de faciliteiten. Ze mogen volledig gebruik maken van het veld en mogen altijd eigen spullen meenemen.

COMMONING (praktijk)

Commons Lab: Hoe communiceren jullie met elkaar, zowel eerder intern als extern naar de bredere groep gebruikers toe?

Marc: Voor interne communicatie maken we vooral gebruik van een WhatsApp groep. Hierin communiceren we naar alle vrijwilligers van het Zwaluweveld. Ook plaatsen we mededelingen en evenementen in onze Facebook groep.

Commons Lab: Met wie werken jullie samen? Hebben jullie al nieuwe contacten gemaakt met andere commoners?

Marc: We werken vooral samen met Avansa Oost-Brabant (Avansa is het vroegere VormingPlus. In totaal bestaat Avansa uit dertien pluralistische sociaal-culturele organisaties actief in evenveel regio’s in Vlaanderen en Brussel. Via activiteiten voor volwassenen wil Avansa streven naar een duurzame, inclusieve, solidaire en democratische maatschappij. n.v.d.r.) Deze organisatie zorgt vooral voor ondersteuning op het vlak van bekendheid, verspreiden van de naam, organiseren van bezoeken hier op het veld, … zodat andere bedrijven en organisaties ons veld en de werking leren kennen. Ook andersom, Avansa regelt bezoeken voor ons zodat wij meer betrokken worden bij andere voedselbossen. Deze samenwerking zorgt er voor we alles wat met voedselbossen te maken heeft onderling kunnen delen: van kennis en ideeën tot letterlijk planten. Dat is ook altijd de bedoeling geweest van het Zwaluweveld. Het veld staat open voor iedereen, iedereen is welkom dag in dag uit. Ons meest recentste ondersteuning die we hebben ontvangen van Avansa zijn subsidies om nu in het voorjaar een 15 à 20-tal fruitbomen aan te planten.

Ik was ook van plan om iets met jongeren te doen, daarom hebben wij nu ook zo’n goede samenwerking met Arktos. Zij hebben vorig jaar hier nog een heleboel dingen komen doen met hun jongeren. Zwaluweveld geeft ze de mogelijkheid om ze terug goed in hun vel te laten voelen. Zo hebben ze hier een vuurput mogen uitgraven en inkopen gedaan om een BBQ te organiseren voor zichzelf. Die jongeren bloeien zo in een mum van tijd open.

Commons Lab: Even over jullie werking, hebben jullie onderling al bepaalde regels afgesproken? Wat commoners op het Zwaluweveld wel of niet mogen bijvoorbeeld?

Marc: Omdat wij alles organisch laten verlopen, spendeert de kerngroep dus geen tijd aan het implementeren en onderhouden van regels. Iedereen doet wat men wilt en dat verloopt momenteel zeer goed. De kern begeleidt vooral met bv. het planten van fruitbomen of het uitgraven van sleuven. We vragen soms aan de participanten om bv. een eigen schup mee te nemen. Per grote plek dat er iets geplant wordt, is er wel iemand van de vaste kern die er toezicht op houdt. Als wij dus beslissingen nemen, dan gebeurt dat met het raad van bestuur. Wij gaan niet voor de volledige consensus, maar wel minstens voor een tevreden meerderheid.

Commons Lab: Hoe vergroten jullie invloed of impact van jullie project?

Marc: Twee jaar na onze opstart hebben wij een voorstelling gedaan in het centrum van Scherpenheuvel, daarna kregen wij zeker wel wat belangstelling. We hebben dan ook een artikel gekregen in het tijdschriftje van de gemeente.

Daarnaast hebben wij ook een relatief grote indirecte verspreiding van ons bestaan. Veel mensen van Scherpenheuvel zelf praten over ons initiatief. Dit is ook een manier hoe wij nieuwe vrijwilligers krijgen. Des te meer activiteit hier is en des te meer fruitbomen wij aanplanten, des te meer volk er op afkomt en interesse krijgen om deel te nemen.

In maart zijn wij samen met mensen van Avansa flyers gaan ronddelen in Scherpenheuvel. We vroegen mensen om hun mening over ons initiatief en wat zij graag willen zien op het veld. Een 40-tal mensen hebben geantwoord en wij zijn ook ingegaan op hun (aan)vragen. Zo blijkt dat velen vinden dat er gebrek is aan veilige ontspanningsruimtes voor kinderen in de buurt. Heel veel mensen vroegen ook over er een soort uitkijktoren mogelijk was. Dus zijn wij nu momenteel iets aan het maken voor de kinderen en willen wij ook een uitkijktoren realiseren in de nabije toekomst. Mensen uit de buurt kregen van ons dus heel veel inspraak. Dat was heel fijn om ons op die manier te kunnen voorstellen aan de lokale bevolking. Want ikzelf was toen een nieuw gezicht voor vele inwoners van Scherpenheuvel. Ik kom oorspronkelijk van Sint-Katelijne-Waver, en woon nu in Wezemaal. De andere organisatoren van De Nieuwe Aarde vzw zijn ook niet direct van de buurt. Zo komen er sommigen van Mechelen en Boom.

Oprichter Marc en Commons Lab stagiar Bas ©Derc Van der Putten / Commons Lab.

Een eindbalans

Commons Lab: Wat is voor jullie de grootste uitdaging die jullie ondervinden of nog te wachten staat?

Marc: Waterbeheer is niet evident. Het veld helt af, en water stroomt dus weg van onze velden. We hebben een waterput, maar dit is geclassificeerd als landbouwgrond en dus krijgen we geen vergunning om gebruik te maken van onze waterput. Als alternatief willen we dan poeltjes uitgraven zodat het water kan blijven staan, dit moet ook wel vergund worden. Daar kan Avansa dan weer bij helpen.

Een wadi of swale uitgraven die tegen de helling op ligt is ook een mogelijkheid. Zo blijft het water dat naar beneden stroomt opgevangen in de wadi en krijgt het voldoende tijd om in de grond te sijpelen. We hopen dat we een soort ‘terras’ kunnen bouwen zodat het water eerlijk verdeeld kan worden over het gehele veld. Een vergunning krijgen hiervoor is moeilijk sinds dat het regionaal landschap niet echt in wadi’s gelooft.

Commons Lab: Wat is het belangrijkste ingrediënt dat het Zwaluweveld project mogelijk en zo succesvol maakt?

Marc: Voor mij is het belangrijkste, en wat ook het initiële doel is van heel dit project, verbinding. Breng mensen terug in contact met de natuur. Dat is de wortel van dit hele project.

Commons Lab: Welk advies geven jullie aan gelijkaardige, nieuwe commonsgerichte initiatieven?

Marc: Wat ik anders zou doen als ik nog eens de kans krijg om het opnieuw te doen, is direct starten met een al bestaande community. Dat kan bv. een wijk in de stad zijn, waarbij die community kan beslissen om samen een grond te gaan innemen om samen fruit en ander voedsel te telen. Het Zwaluweveld is begonnen met een idee dat van mij alleen afkomstig is en zo zijn er stilletjes aan mensen bijgekomen, maar onze community is nog steeds klein. Eerst de community vormen, dan pas kijken voor de grond lijkt me een goed advies. Zo’n community is ook direct kennis delen, ideaal voor een goede start!

Ter info:

De laatste zaterdag van elke maand is het samenwerkdag in het Zwaluweveld. Het is een dag van verbinding, van samen zijn, delen en werken. Het is een toffe manier om kennis te maken met het Zwaluweveld en de mensen die er bij betrokken zijn. Iedereen is welkom tussen 11u en 17u!

Vragen of meer informatie over het Zwaluweveld? Contacteer hen via:

Facebook: https://www.facebook.com/zwaluweveld

Site: https://www.zwaluweveld.be/