Een nieuwe, stedelijke, experimentele coalitie: Voedselraad Antwerpen

Inleiding

In 2018 organiseerden we een experimentele ‘Commons assembly’ met als thema ‘Antwerpen Tuinstad’. We brachten diverse groeninitiatieven samen en ontwikkelden samen nieuwe commonsgerichte experimenten (o.a. samenpaddenstoelentuin, ‘community supported apiculture’). We leerden ook dat er in Antwerpen in het werkveld veel behoefte is om te werken rond het thema stadslandbouw. Begin 2019 startten we een nieuw stedelijk commonsgericht experiment op….

Aanpak

Stap 1: Veldwerk (winter 2019)

In een eerste stap startten we veldwerk (op dat gedurende gans het project doorloopt). We benaderden informeel, face to face diverse mensen: actieve burgercollectieven (Fundament 2060 vzw, Klimaatrobuust Sint-Andries vzw), producenten (PAKT, ondernemers (Boeren&Buren), middenveld (Boerenbond, Wervel, Samenlevingsopbouw Antwerpen stad), ambtenaren (milieudienst, Ecohuis), onderzoekers (Cresc). We luisteren actief, zonder enige druk of verwachting. Zo identificeerden we allerhande meningen, gevoeligheden, ideeën, maar vooral ook waar en bij wie goesting zit om iets te doen, wie zou welke rol op zich kunnen nemen, ….

Uit dit veldwerk bleek dat lokaal en duurzaam voedsel in Antwerpen leeft. Het aantal initiatieven rond o.a. stadslandbouw, korte keten, voedselverspilling en gezonde voeding groeit. In tegenstelling tot Leuven en Gent, is er in Antwerpen tot op vandaag geen beleid of strategie rond voedsel. Een voedselstrategie kan de noodzakelijke lijm vormen tussen de vele landbouw- en voedingsinitiatieven en een duidelijk signaal geven aan het beleid, bedrijven en inwoners om hier samen én individueel werk van te maken. We belegden 2 verkennende werkvergaderingen. De idee groeide om in Antwerpen samen van onderuit een Voedselraad op te starten naar Leuvens en Gents voorbeeld.

Stap 2: Beheer, stromen, rolverdeling analyseren (voorjaar 2019)

De tweede stap was het voedselbeheer, de stromen, de rolverdeling analyseren. Welk soort initiatieven zijn er? Wie heeft toegang tot welk voedsel en welke diensten? Is er ‘insititutionele diversiteit waardoor het voedelsysteem veerkrachtig, duurzaam, fair is. Hoe kunnen diverse processen en actoren gaan interageren, op elkaar afgestemd worden?

We vinden weinig gegevens en cijfers. Wat al illustreert dat op stedelijk niveau er nauwelijks een beheer is van ons voedsel. Voedsel wordt bijna uitsluitend door private spelers geproduceerd en getransporteerd. Er zijn private spelers die bijdragen tot duurzamer voedsel: Boeren&buren, Soepmie, … Ook de grotere retailsector heeft steeds meer aandacht voor lokaler voedel. CSA-boeren of plukboerderijen zijn er op Antwerps grondgebied nog niet. Er zijn in Antwerpen enkele kleinschalige commonsgerichte experimenten: groepsaankopen van Fundament 2060 vzw, Veganation, samentuinen, Spilkiekes. De Buurderij van Merksem wordt door het bewonerscollectief Transitie Merksem beheerd. De stad ondersteunt bepaalde initiatieven; o.a. samentuinen, zadenbib (Ecohuis). Stadslab 2050 heeft enkele jaren geleden een Stadslab traject gedaan rond voeding. Via de projectoproep Duurzame stad kan iedereen innovatieve ideeën ontwikkelen. Via Stadsmakers (tegenwoordig opgesplitst per district) kunnen burgercollectieven kleinschalige experimenten opzetten. In de beleidsplannen van de stad is er beperkte aandacht voor voedsel: het stadsbestuur wil wel via scholen gezonde maaltijden aanbieden. In het klimaatplan van de stad speelt voedsel (voorlopig) een heel beperkte rol.

Stap 3:Samen experimenteren met nieuwe beheersvormen, coalities, strategieën, tools (juni 2019-maart 2020)

De derde fase is de testfase incl. een evaluatie van alle processen. In deze fase werd het prototype ‘Voedselraad’ getest. Al doende willen we samen leren. Sociaal leren, leren in groepsverband. Daarnaast is er overheidsleren, dat de rollen, aanpak, beleid van overheidsactoren omvat en gericht is op het verbeteren van het beleid. We nodigden op de eerste voedselraad de stad Leuven en VVSG uit om hun aanpak, ervaring, expertise met ons te delen.

Maar liefst 70 mensen namen deel aan de allereerste bijeenkomst. We gingen met verschillende lokale voedselinitiatieven op zoek naar oplossingen voor hun belangrijkste uitdagingen, wisselden ervaringen en kennis uit. In een tweede samenkomst werkten we samen verder aan de uitwerking van de Antwerpse voedselstrategie. De derde bijeenkomst had als doel om dieper in te gaan op enkele concrete (startende, lopende of gewenste) projecten en initiatieven die bijdrage leveren aan een duurzamer voedselsysteem in Antwerpen. We staken de koppen bij elkaar om ervaringen, kennis en netwerk te delen opdat deze projecten een grote duw in de rug krijgen. Er waren maar liefst 13 pitches. En heel wat nieuwe interacties tussen heel diverse actoren. In 2020 worden een 10-tal nieuwe concrete voedselinitiatieven in Antwerpen ontwikkeld.

We slagen er in om meermaals diverse actoren samen te brengen. Er is een heel informele, maar toch heel dynamische sfeer. We startten elke bijeenkomst met een maaltijd wat enorm bijdraagt aan sfeer en netwerking. Aanvankelijk waren de producenten heel beperkt vertegenwoordigd. Op de derde raad waren ze vrij sterk vertegenwoordigd. De grote retailers werden nog niet bereikt. Momenteel zijn het voornamelijk gelijkgezinden die allen actief willen bijdragen aan duurzamer en meer fair voedsel voor iedereen. Er zijn dan ook weinig inhoudelijke debatten, omdat er in de huidige fase ook maar beperkte strategische knopen moeten doorgehakt worden (momenteel vooral procesmatig). In de toekomst, wanneer de coalitie verder verruimd, kan het mogelijk zijn dat er meer inhoudelijke discussies komen. Zeker als de raad evolueert naar een meer representatief orgaan dat mee stedelijk beleid ontwikkeld en evalueert.

De voedseltstrategie zelf geeft structuur en eigenaarschap. Het is een levend document dat de komende jaren kan groeien. Het geeft ook een goeie basis voor het verzamelen van cijfermateriaal.

Via de Voedselraad worden kleinschalige experimenten opgeschaald. De idee groeit om de samenaankopen van witloofpennen (‘Noordlof’) en paddenstoelen (ontwikkeld door Fundament 2060 vzw) te verspreiden naar andere buurtontmoetingscentra (zoals Madame Fortuna).

Er waren telkens medewerkers van de stad aanwezig. In december is er een overleg geweest met medewerkers van diverse stedelijke diensten. Er zijn contacten gelegd met het stadsbestuur. De interesse en betrokkenheid groeit, ook bij het Antwerps stadsbestuur.

Er is een heel sterk en gedreven kerncollectief gegroeid bestaande uit diverse partners: Boeren&Buren, Boerenbond, Rikolto, Voedselteams, Velt, Cresc, Wervel, Fundament 2060 vzw, Rurant, Foodwin, Klimplant. Rikolto neemt vooral de rol van ‘steward’ op zich. De organisatie van voedselraden vergt heel veel werk: binnen het kerncollectief zijn alle bijdragen/rollen goed onderling verdeeld.

Stap 4: Samen modelleren, nieuwe organisatiestructuren, stromen, beleid, afspraken, wetten en democratie (voorjaar 2020)

Ten slotte, de modelleerfase, waarbij de output van het experiment en de evaluatie gebruikt wordt voor het ontwikkeling van duurzame acties en maatregelen, opschaling naar andere wijken, …. Ook dit is een experimentele fase.

Gelet op de positieve impact van de Voedselraad, de betrokkenheid bij vele actoren, het sterke kerncollectief, willen we die verduurzamen. Gesprekken met het stadsbestuur zijn bezig.

In Antwerpen-Noord zal een Foodcoop 2060 uitgetest worden, een nieuw soort samenwerking op wijkniveau om lokaal, duurzaam en fair voedsel (voedsel als een commons) te versterken. We willen ook rond het thema Klimaat van onderuit een ‘Klimaatraad’ helpen opstarten. Opnieuw samen met diverse actoren: ADOMA, Klimplant, Klimaatrobuust Antwerpen, stad en districten,…

Dankwoord

We willen iedereen danken die aan dit experiment bijdraagt. In eerste instantie alle partners in het kerncollectief. Maar zeker ook alle deelnemers, iedereen die voor en achter de schermen heeft meegewerkt. De Voedselraad Antwerpen toont aan dat een andere samenwerking in de stad, een commonsgericht stadsbestuur, mogelijk is, vanuit gelijkwaardigheid en gedeelde verantwoordelijkheid. En wellicht noodzakelijk om op termijn duurzaam en fair voedsel voor elke Antwerpenaar toegankelijk te maken…