“We stellen bestaande structuren in vraag”
Timelab Gent
Het huidige kernteam van Timelab , met v.l.n.r. Laure-Anne Vermaercke, stagiaire Susana Rocha, Marieke Maertens, coördinator Evi Swinnen en Vanessa Brazeau.
Foto: Wouter Van Vaerenbergh
Timelab is organisator van onder meer de School of Commons en was coördinator van Nest, de collectieve invulling van de oude stadsbibliotheek in Gent. Evi, Vanessa, Marieke, Laure-Anne en stagiaire Susana vormen vandaag het kernteam. Vijf vrouwen, vijf werelden, vijf passies. Wat hen bindt, is de artistieke praktijk, in de brede zin van het woord: het vermogen om de wereld en bestaande structuren in vraag te stellen. Die onderzoekende blik richten ze ook op de eigen teamwerking. Een portret.
Wat is Timelab? Die vraag krijgt Evi, die Timelab oprichtte, voortdurend. “Het eindpunt van de denkoefening lijkt me telkens te ontsnappen”, blogt ze op de Timelab-website. Ook communicatiebureaus hebben er zich al het hoofd over gebroken. Is Timelab een stadslabo? Een incubator? Een collectief van hackers? Buurtwerk? Een onderzoeksplek voor de stad van morgen? Een vrijplaats voor ingenieurs en hobbyisten? Een experimenteel labo voor samenwerkingsmodellen?
Zeker is dat de organisatie zich niet gemakkelijk in een definitie laat vatten. Erg vinden de Timelab-teamleden dat niet. Evi: “Definiëren is limiteren. Bovendien verandert de horizon voortdurend. Je zou kunnen zeggen dat Timelab al wandelend verkent hoe samenwerking tussen verschillende actoren er kan uitzien, over de grenzen van domeinen, disciplines en achtergronden heen.”
De complexiteit van de samenleving ontwarren
Timelab ontstond in 2010. De naam verwijst naar zijn oorsprong, het Time Festival, een kunstenfestival dat vanaf 1989 om de twee jaar in Gent plaatsvond. De vzw die het festival organiseerde, is vandaag Timelab. Van bij de start vormde de makers movement een bron van inspiratie. Timelab was het eerste Belgische fablab (fabrication laboratory). Iedereen die graag bezig is met technologische vernieuwing, zoals 3D-printen of robots bouwen, is welkom in het Timelab-atelier. “Door in een open source labo-omgeving mens en machine samen te brengen en samen te produceren, leer je hoe samenwerken en delen in de praktijk werken en krijg je voeling met gedeeld eigenaarschap.”
De commonsbeweging kwam snel in beeld
Ook de commonsbeweging kwam snel in beeld. Het perspectief van zowel burgers, organisaties, ondernemers, kennisinstellingen als overheid is voor Timelab cruciaal om de complexiteit van de huidige samenleving te ontwarren. “Commons zijn een mentaliteit, een protocol voor samenwerking dat gebaseerd is op een andere logica dan die van de markt en de staat. De ontdekking van stedelijke commons – als een geactualiseerde versie van een middeleeuws concept – werkt als een tipje van de sluier op het enigma dat Timelab heet.”
Het gaat om artistiek activisme
De spil van de multidisciplinaire samenwerking die Timelab van bij de start ambieerde, was - en is nog steeds - de artistieke praktijk. Denk daarbij niet aan kunst in de enge zin van het woord, met voorstellingen voor een publiek, theater of grote namen. “In dat plaatje passen wij niet. Het gaat niet over individuele prestaties, maar over participatief en (politiek) geëngageerd werk. Wij willen op straat zijn, tussen burgers, hen ondersteunen en een stem geven.”
Ieder die zich vragen stelt bij wat er in de maatschappij gebeurt, krijgt een stem
Wat zich bij Timelab afspeelt, kan je samenvatten onder de noemer artistiek activisme. “Die praktijk bestaat erin om autonoom en kritisch bestaande structuren te onderzoeken, na te denken over nieuwe manieren van organiseren, leven en werken en die ook uit te testen. Veel kunstenaars die dit spoor bewandelen, blijven vandaag in de maatschappij buiten beeld. Niet zo bij Timelab”, verzekert Evi. Onder meer via de kunstenaarsresidenties, die Timelab elk jaar aanbiedt, krijgen zij een forum.
“We deconstrueren en construeren voortdurend de realiteit”, vult Vanessa aan. “Niet alleen kunstenaars, maar iedereen die zich vragen stelt bij wat er in de maatschappij gebeurt, krijgt een stem. We reflecteren over de wereld. Dat vraagt tijd en er is een veilige omgeving voor nodig.” Die visie leidde tot de missie van Timelab: ‘We bieden tijd, ruimte en reflectie voor een samenleving in beweging.’
Mensen niet in hokjes stoppen
Bij Susana valt het grote woord ‘systeemtransformatie’ als ze beschrijft wat voor haar de essentie is van Timelab. “We zetten die transformatie hier in gang door te oefenen en te experimenteren, zodat de verandering zich al voltrekt in kleine en grotere acties en projecten. Die raken aan veel domeinen: economie, sociaal beleid, duurzaamheid, gezondheidszorg ... net omdat we nieuwe manieren van produceren, samenwerken en leven bestuderen en uitproberen.”
We omarmen de persoon zoals die is, los van labels of definitie
“Onze focus ligt op het verbinden van de verschillende individuen die hier een plek krijgen”, vervolgt Marieke. “We stoppen mensen niet in hokjes. Of je nu kunstenaar, sociaal werker, softwareontwikkelaar, maker … bent, we omarmen de persoon zoals die is, los van labels of definitie. Dat biedt ruimte voor creativiteit en zelfontplooiing.”
Laure-Anne stapte vanuit het commonsperspectief in de organisatie. “Ik deed onderzoek rond commons aan de universiteit van Antwerpen. Ik maakte bij Timelab kennis met een resem andere disciplines. Daarover leer ik voortdurend bij. Die combinaties en kruisbestuivingen zijn interessant en creëren nieuwe mogelijkheden.”
Het ongrijpbare grijpbaar maken
Alle teamleden benadrukken de troef van Timelab als experimentele omgeving en als “fluïde plek met een bijzondere focus op sociale initiatieven”.
Fluïditeit - wat zich vaak vertaalt in verregaande flexibiliteit - mag dan een sterkte zijn voor Timelab, voor de buitenwereld is het een ongrijpbare en soms bedreigende eigenschap. “De buitenwereld verkiest eenduidige boodschappen: wie ben je, waar sta je voor, wat kunnen we verwachten? Daar hoort een typisch managementjargon bij, met begrippen als ‘marketing’, ‘positionering’, ‘partners’, ‘concurrenten’, ‘elavatorpitches’ … Het contrast met wat we intern nastreven, is groot en zorgt soms voor verwarring”, geeft Evi aan.
Experimenteren met de teamstructuur
Hoe beheert en organiseert Timelab die flexibiliteit? Geldt fluïditeit ook als beginsel voor de werking van het kernteam? De aantrede van een nieuw team was de aanleiding om de structuur ervan te herdenken. “We zijn niet bang om onszelf in vraag te stellen”, zegt Laure-Anne daarover. “Timelab heeft zich dankzij die eigenschap al vaak heruitgevonden.” De zoektocht naar de juiste bestuursstructuur en nieuwe manieren van werken is niet nieuw voor de organisatie. Aan de basis ligt de ontdekking van de spanning die op een hiërarchische structuur zit.
Niet iedereen moet over alles beslissen
Het teamstructuurproces is in volle evolutie. Het gaat in essentie over het op punt zetten van ‘rollen’ (geen functies!), op maat van het individu en van wat de organisatie op een bepaald moment in haar bestaan nodig heeft. “We zoeken een goed uitgetekende structuur, met duidelijke afspraken, rollen en verantwoordelijkheden, op basis van het sociocratische model”, zegt Evi. Sociocratie is een bestuursvorm die zelforganisatie faciliteert en een effectieve besluitvorming beoogt. Aan de basis liggen onder meer principes als transparantie en de gelijkwaardigheid van individuen. “We willen de verantwoordelijkheden verdelen, de teamleden empoweren, zonder dat iedereen over alles moet beslissen. Productiviteit en efficiëntie zijn belangrijk.”
Welke rollen zijn cruciaal voor de organisatie?
Het definiëren van de rollen en het koppelen van een rol aan een teamlid is een collectief proces. Vervolgens werkt elk teamlid de opgenomen rol uit. Dat gebeurt op basis van aanwezige competenties én andere criteria: wat wil die persoon bijleren, waarvoor heeft hij of zij goesting en energie, wat zijn nog onontgonnen talenten? Na terugkoppeling in het team, begint ieder praktisch te werken vanuit het gekozen perspectief.
Timelab definieerde vier rollen die cruciaal zijn voor de organisatie. Een van die rollen gaat bijvoorbeeld over de ‘ruimte’ (Timelab verhuisde naar een nieuwe locatie in de Kogelstraat nvdr), een andere heeft te maken met de partnerwerking. “De rollen zouden in alle projecten aanwezig moeten zijn, maar niet noodzakelijk in gelijke mate. Al onze projecten vullen we bij voorkeur collectief in, maar soms ben je vanuit je rol meer of minder betrokken. De coördinator draagt de verantwoordelijkheid over wat niet opgenomen is.”
Waar heb ik goesting voor, wat wil ik bijleren?
Het idee is om met de rollen te werken tot het ongemakkelijk wordt, spanningen optreden of problemen niet meer opgelost geraken. “Dan moeten we een rol wellicht aanpassen of veranderen. Misschien hebben we in de toekomst bijvoorbeeld een finance- of communicatierol nodig. Die hebben we nu niet.”
Werken aan een cultuur van vrijheid en vertrouwen
Met de oefening meent Timelab een weg gevonden te hebben tussen de individuele en de collectieve noden, tussen verleden en toekomst, tussen wat duidelijk en nog onuitgesproken is, tussen veiligheid en vrijheid. “We evalueren regelmatig. Veel vragen zijn nog onbeantwoord. Belangrijk is dat we bij Timelab al jaren werken aan autonomie, vertrouwen en transparantie. De structuur waarmee we nu experimenteren, is de logische exponent ervan. Het is alleen mogelijk om op deze manier te werken als je een gezamenlijke droom hebt”, zegt Evi.
Elke bestuurder een eigen rol
De manier waarop de raad van bestuur van Timelab georganiseerd en samengesteld is, sluit aan bij de teamstructuur. De raad telt zes bestuurders. Zij zetelen telkens voor twee jaar. “Net zoals wij nemen de bestuurders allemaal een rol op. Het team legde die rollen vast in het kader van een traject van goed bestuur, eveneens volgens de sociocratische methode.”
De teamleden kunnen de bestuurders op hun expertisevelden aanspreken als ze daar nood aan hebben. “Zo ondersteunt de raad van bestuur de operationele werking, zonder top-down te zijn.”
Timelab
De Timelab-community is in totaal ongeveer honderd personen sterk. Een dertigtal van hen opereert vanuit Timelab. Ze delen de Timelab-ruimte met elkaar. Het gaat om de leden van het kernteam, stagiaires, de makers, buren, vrijwilligers en personen die in een iets losser verband voor en met Timelab werken. Zij zijn actief betrokken bij de projecten van Timelab. Daarnaast kan de organisatie rekenen op een gemeenschap van ongeveer zeventig kunstenaars, voormalige residenten of medewerkers, de ‘sprinters’. Zij komen sinds 2017 jaarlijks samen om nieuwe ideeën en concepten te lanceren.
Wie is wie in het kernteam?
Susana Rocha loopt stage bij Timelab. Ze gelooft sterk in de kracht van een gemeenschap en de transformerende kracht van kunst. In haar zoektocht naar manieren om transformatie vorm te geven, waren commons een ontdekking. Ze volgt een opleiding in Amsterdam en leerde via die weg Timelab kennen.
Laure-Anne Vermaercke kwam via haar opleiding cultuurmanagement aan de universiteit van Antwerpen in contact met Timelab. Ze werkte mee aan de School of Commons. Ze maakt deel uit van een poëziecollectief.
Evi Swinnen is coördinator van Timelab, dat ze in 2010 oprichtte. Haar passies voor onder meer kunst, communicatie en de opensourcebeweging kwamen samen in de nieuwe organisatie.
Vanessa Brazeau is al jaren betrokken bij de organisatie en zit sinds kort in het kernteam. Als kunstenaar wil zij in de eerste plaats mensen die normaal geen toegang hebben tot kunst met kunst in aanraking brengen.
Marieke Maertens studeerde industrial engineering en design. Voor ze toetrad tot het kernteam, was ze actief bij RSL op Post, een project om het oude postgebouw in Roeselare een nieuwe bestemming te geven.