Pieter Génardstraat (‘Straat als een gemeengoed’)

Foto: Youri Blieck

Locatie: Pieter Génardstraat (Kiel, district Antwerpen)

De Pieter Genardstraat werd in 2017 tijdelijk omgetoverd tot een experimentele Tuinstraat. Ze werden samen met twee andere straten in het district Antwerpen geselecteerd na een open oproep door Antwerpen aan’t woord (Burgerbegroting). De straat werd deels autovrij gemaakt en op korte tijd enorm vergroend. Deels permanent gevelgroen, deels tijdelijk straatgroen. Dat gebeurde via een intensief participatief traject in de straat in samenspraak met o.a. Ecohuis, Natuurpunt, district Antwerpen, Stadsmakers,… Opvallend aan de Pieter Genardstraat/Tuinstraat is dat ze er effectief in geslaagd zijn om heel diverse mensen te bereiken. Een mooi voorbeeld van hoe vergroening voor insluiting/verbinding kan zorgen.

“Er zijn in Antwerpen heel veel actieve straatcomités, die actief bijdragen aan een groenere stad via allerhande acties. Maar ze zijn niet allen vertrouwd met het commonsgedachtegoed. Zou interessant zijn om die verworven kennis, inzichten, ervaringen, vaardigheden te delen met vele andere straten om zo een enorm sociaal, onderbenut kapitaal in de stad te gaan ‘activeren’. In 2018 namen +/- 680 straten deel aan de Lentepoets…”

De verklaring is ondermeer dat de kerngroep van actieve trekkers (‘peer group’) van verbondenheid effectief een doelstelling hadden gemaakt voor het experiment. Ze hebben geprobeerd om bij iedereen engagement te creëren door mensen emotioneel te betrekken. En open te staan, ook voor andere thema’s, noden van andere mensen zoals bvb. het thema verkeersveiligheid. Die nood werd gedeeld door alle buren. Momenteel zoekt de straat zelf naar nieuwe oplossingen: meer plaats voor fietsenstallingen bvb, andere verkeersgeleiding, … Buren met een plan zijn een heel mooi voorbeeld van een ‘open peer group’; ze stellen zich ectief open voor de buitenwereld. Dit vergt enorme vaardigheden, heel veel doorzettingsvermogen en ook steun van buitenaf in het vinden van gezamenlijke oplossingen.

Wat leren we van de Pieter Genardstraat-Tuinstraat ivm de commons?

• De straat was publiek domein dat voor het experiment nauwelijks door de straat beheerd werd. Via het experiment is een soort collectief bewustzijn, eigenaarschap, betrokkenheid, fierheid ontstaan, een benadering van de ‘straat als een gemeengoed’. Dat is voor een deel onbewust gebeurd (ook bij de procesbegeleiders). Al werd de verantwoordelijkheid voor dit experiment voor een groot deel effectief bij de bewoners gelegd.
• De toegang tot dat sociaal straatkapitaal wordt beheerd door de dienst Stadsmakers. Ze hebben in dit project de open oproep mee verspreid onder hun bestand van straatcomités en straatvrijwilligers dat ze al jaren beheren. Voorheen werd dat afgeschermd van de buitenwereld. Dankzij de goede vertrouwensrelatie en de jarenlange samenwerking met Antwerpen aan’t woord werd toegang verleend. Dat gebeurt nu steeds vaker. Dit experiment heeft dus ook structurele impact gehad, transitie naar een meer open stadsdienst versneld.
• Via de open oproep zijn de meest gedreven, actieve burgers bereikt. Die hebben zich extreem ingezet om van dit experiment een succes te maken, bvb. bij het bereiken van alle buren. Om iedereen te bereiken gebruiken ze een combinatie van communicatiestrategieën, methodieken, platformen:

- iedereen overal en altijd uitnodigen

- ook kinderen in droomworkshop

- meertalig flyeren

- persoonlijk contact / soms Arabische tolk mee

- ijsbreker: plantjes uitgedeeld met welkombriefje en datums project

- visueel communiceren

- achteraf met het fotoboek van huis tot huis gaan

- veel tijd en energie investeren

- het proces en de buren de nodige tijd geven

Om iedereen te bereiken werd een participatieve straatinrichting ontworpen en gecreëerd:

- grote banken: nodigen uit om deel te nemen + samen gemaakt

- samen bloembakken maken, ook met kinderen (leereffect: meer buren persoonlijk inschakelen)

- getimmer lokt buren naar buiten (bijv nieuwkomers die al 7 maanden geen contact hadden)

- landmark: houten kunstwerk als multfunctionele ruimte: bar, bib, speelplek, podium + creëert nieuwsgierigheid en fierheid

- vergaderen: in open ruimte, op de banken

• Om iedereen te bereiken werden heel wat activiteiten georganiseerd:

- samen koken / potluck

- samen voetbal (wens kinderen) ==> kan niet op straat ==> daaruit groeide nieuwe activiteit nl voetbal in het park

- samen spaarpot vullen: drank tegen vrije bijdrage (werkt mits aanmoediging)

- samen banken en bloembakken maken

- samen groenmateriaal verzamelen (AAW – Hobokense polder)

- eigen initiatief van bewoners (familie uitnodigen op straat)

• Hier heeft de straat zelf dat al doende ervaren en geleerd. Niet alle buren zijn al volledig mee. Bvb in het opruimen. Wel soms in eigen initiatief nemen: planten gieten, nachtwaker spelen, activiteit organiseren (bierproeverij, karaoke). Dit vergt tijd en doorzettingsvermogen.
• Zaken die aantonen dat er een gedeeld eigenaarschap is gegroeid in de straat:

1/ Spullen in de publieke ruimte worden niet vernield (concentreer je op de negen bloembakken die blijven staan, niet op het ene plantje dat gepikt wordt) + (cf weerstand tegen kippen op straat)

2/ Vrije bijdrage voor drank: verwachting dat er tekort zou zijn. Omgekeerde was waar, de meesten willen bijdragen.

3/ Samen koken (potluck): de verwachting was dat mensen zouden gaan profiteren, omgekeerde gebeurde

4/ Het is mogelijk om mensen het gevoel te geven dat de openbare ruimte een collectief goed is waarin ze zelf een rol kunnen spelen, trots op kunnen zijn, hart en ziel in kunnen leggen. Er was massale belangstelling en hulp bij opbouw van de barbol.

• Voorwaarde voor commons: aansluiting vinden en connectie maken met diverse bewoners, ook met kwetsbare bewoners, voorheen vaak onzichtbaar.
• Afspraken maken is nodig, over organiseren niet (voorbeelden: toog met alcohol naast islamschool / halal – niet-halal  / niet met inschrijvingen werken ==> niet alles willen controleren, erop vertrouwen dat de dingen zich in de gemeenschap oplossen.
• Commonsgedachte veronderstelt ook: openheid naar onverwachte effecten (bijv speelstraateffect / minder geslaagd straatmeubilair) en bereid tot overleg en consensus zoeken.