Staat van Transitie: patronen van opbouw en afbraak in vijf domeinen (Drift)
De diepgewortelde problemen in onze maatschappij vragen om fundamentele maatschappelijke verandering. Reguliere beleidsinstrumenten zijn echter veelal gericht op incrementele verbetering. Het denken vanuit een transitie kan hierop een aanvulling zijn en handvatten bieden om fundamentele vernieuwing de ruimte te bieden en te versnellen.
De laatste jaren zien we een toegenomen veranderdynamiek op verschillende domeinen. Deze veranderdynamiek is een combinatie van autonome maatschappelijke druk (zoals het klimaatakkoord van Parijs), interne spanningen binnen dominante manieren van denken en organiseren (zoals de uitputting van gas in de elektriciteitssector), en toenemend haalbare, betaalbare en concurrerende alternatieven (zoals de snelle prijsdaling van wind- en zonne-energie). De ontwikkelingen van die drie factoren en de wisselwerking ertussen is chaotisch, maar vertoont wel degelijk patronen.
In de transitiewetenschap en –praktijk verschuift de aandacht naar de schoksgewijze dynamiek van versnelling, destabilisatie en uitfasering, en de nieuwe vormen van sturing die hierbij horen. In zijn inaugurele rede heeft Derk Loorbach het beeld geschetst van transities als processen van opbouw én afbraak, waarbij na een lange periode (decennia) van voorontwikkeling de echte transitiefase relatief kort (jaren) maar chaotisch en disruptief is. De onderliggende dynamiek en patronen zijn vervat in de zogenoemde x-curve.
In het rapport ‘Staat van Transitie’, uitgevoerd in opdracht van de directie Kennis, Innovatie en Strategie (KIS) van het ministerie van Infrastructuur en Milieu brengt DRIFT aan de hand van dit perspectief de huidige dynamiek en sturingsconsequenties in kaart voor de volgende vijf thema’s:
Klimaatmitigatie en energietransitie
Slimme en groene mobiliteit
Circulaire economie
Leefbare en bereikbare steden
Klimaatadaptatie
Het discussiestuk geeft voor elk van deze vijf thema’s een schetsmatig beeld van de staat van transitie. Welke alternatieven zijn in opkomst, en wat is de dynamiek van deze ontwikkelingen? In hoeverre staat de gevestigde orde onder druk, en waar blijkt dat uit? Op basis hiervan schatten we in welke transitiefase actueel is en geven we suggesties voor sturing en interventie.
Dit document is geschreven ter inspiratie, als prikkelend advies om de maatschappelijke discussie over de richting en de snelheid van transities op scherp te zetten. Het is geen exacte meting of een uitgebreide wetenschappelijke studie, de intentie is dan ook niet om een volledig beeld te schetsen. Wel willen we een ‘transitie-bril’ aan te reiken om naar maatschappelijke uitdagingen te kijken en aanzet te geven om transitiegerichte, vaak radicalere ingrepen te ontwikkelen.
Referentie
Lodder, M., C. Roorda, D. Loorbach, C. Spork, Staat van Transitie: patronen van opbouw en afbraak in vijf domeinen. DRIFT, Erasmus Universiteit Rotterdam, 2017.
Lees meer
Download hier het volledige rapport en hier de bijlage met werkdocument.