PAKT
Locatie: District Antwerpen
Naast het Groen Kwartier in Berchem ligt een gerenoveerde industriële site van 7.000 m2 met pakhuizen waar PAKT sinds begin 2017 een mix aan creatieve en duurzame bedrijven huisvest. PAKT is een initiatief van Ismaïl Yaman, Yusuf Yaman en Stefan Bostoen. Duval Branding, BioForum Vlaanderen, De Landgenoten, Smartmat, Crossfit Antwerpen, The Jane, Caffènation bar en branderij … en tal van andere ondernemers zijn ondertussen gehuisvest in het complex.
Heel bijzonder aan het project is ‘t DAK van PAKT. Karl ‘Sjarel’ Hectors, Bram Stessel en Adje Van Oekelen bouwen samen met de buurtbewoners op ’t DAK aan een innovatief, ambitieus en ecologisch stadslandbouwproject. Het eerste DAKseizoen is gestart in 2017. Het is de grootste daktuin van Antwerpen: 1.800 m2 waarvan 200 m2 serre. Er worden groenten gekweekt, kippen scharrelen er rond en je vindt er hoogstamfruitbomen van unieke vergeten rassen zoals ‘trezeke meyers’ appelen. Een 100-tal DAKboeren komen er samen tuinieren, beleven, testen en leren onder professionele begeleiding van DAKboeren Bram en Karl. Ze gaan ecologisch te werk en volgen de seizoenen. Niet alle daken kunnen het gewicht van volle grond dragen. Daarom experimenteren de DAKboeren met kweken op hooibalen, een vergeten teeltsysteem van de Azteken dat Bram en Sjarel na een geslaagd testjaar nieuw leven inblazen. ’t DAK teelt op een duurzame manier. Al het regenwater wordt samen met de uitgespoelde nutriënten opgevangen in grote waterbassins en in de teeltbakken zelf. In totaal goed voor zon 200.000 liter regenwaterrecuperatie. Joris van Imkerij De Groene Weg heeft er drie bijenkasten.
Verwevenheid met de buurt
Met 't DAK van PAKT willen de initiatiefnemers de hele buurt, inwoners van de stad en daarbuiten betrekken met allerlei activiteiten, workshops, lezingen, volkskeukens en meer. Iedereen kan 'DAKboer' worden. Als lid teken je in voor een seizoen van februari tot november. Je kan het lidgeld (50 euro per maand) delen met 2 volwassenen, kinderen doen gratis mee. Je krijgt vrije toegang tot het DAK en een eigen vierkante meter om te experimenteren. Verder wordt de volledige oogst van het hele DAK gedeeld onder de leden. De nadruk ligt niet op de opbrengst, maar wel op het samen beleven, experimenteren en leren. Er is een keukentje, een deel-ijskast, banken, ... om simpelweg te ontspannen. Wie graag bijleert over tuinieren, hooi & strobalenteelt, aquaponics, composteren of groenten inmaken, kan vrijblijvend aansluiten bij de activiteiten die Bram, Sjarel en de peters & meters van 't DAK het hele seizoen lang organiseren.
“Het boeiende aan PAKT is dat het initiatief komt van een private projectontwikkelaar. Die stelt de gebouwen, de gronden en zelfs de daken open voor diverse gebruikers. Zo wordt privaat goed een beetje gemeengoed. Zowel de grote vaste investeringen (serres, funderingen, waterbassins, etc.) als het testjaar op ‘t DAK van PAKT en de ontwikkeling van het concept door Bram, Sjarel en Adje werden volledig gefinancierd door Immo Yaman.”
Wat leren we van PAKT ivm de commons?
- In juni 2017 richtten Bram, Sjarel, Adje en Yusuf een coöperatieve vennootschap op: De Volle Grond. Deze vennootschap mag het DAK gratis uitbaten in ruil dat ze het groen op de PAKT-site onderhouden. Voor het opstartjaar kreeg De Volle Grond voor 't DAK van PAKT een extra steuntje in de rug van Stad Antwerpen via het Projectenfonds Duurzame Stad. De bedoeling is dat de Volle Grond op termijn een autonome, rendabele, sociale en duurzame onderneming wordt. De inkomsten komen uit de ledenbijdragen, activiteiten, workshops enz. op 't DAK alsook van wekelijkse leveringen van lokale groenten aan Antwerpse horeca met een zestal boeren rond de stad die zich aansloten bij de coöperatie.
- PAKT werkt samen met heel uiteenlopende partners. Opvallend is dat zij heel wat diverse Antwerpse ondernemers aangetrokken hebben. Die zorgen via de huur voor de financiering van het complex. Verder worden er regelmatig evenementen georganiseerd op het binnenplein, vaak in samenwerking met de horeca op de site. Om de ondernemers te stimuleren tot samenwerking is er een online community pagina waarop collega's vragen, weetjes, activiteiten enz. kunnen delen. Er worden vergaderingen met de horeca georganiseerd, nieuwjaarsrecepties of after works, er is gezamenlijke afvalophaling, de groenresten uit de horeca worden samen gecomposteerd, en uiteraard zijn ook enkele PAKT-collega's aangesloten bij 't DAK van PAKT. *Immo Yaman neemt hier een véél groter financieel risico door eigenaar te blijven, dan wanneer ze de site gewoon klassiek zouden 'ontwikkelen': renoveren en de boel opnieuw verkopen.
- De daktuiniers betalen maandelijks een vast bedrag. Ze krijgen elks hun eigen vierkante meter om te experimenteren, de overige beteelde oppervlakte wordt georganiseerd met een gezamenlijk teeltplan waarvan de opbrengst verdeeld wordt volgens een zelfoogstsysteem met vlaggetjes. Ook de eieren en vissen worden verdeeld onder de leden. Met het lidgeld kan 't DAK van PAKT iets meer dan een halftijdse professionele begeleiding en coaching financieren.
- Initieel was het idee om de site de renoveren en opnieuw te verkopen. Om dit plan te vergunnen zijn jarenlang onderhandelingen geweest: problemen met erfdienstbaarheid, er moest teveel ontpit (afgebroken) worden, enz. Om leegstand tegen te gaan, hebben in die jaren heel wat muzikanten en kunstenaars zich op de site gevestigd. Vanuit deze energie is bij Yusuf, Stefan en Ismail het idee ontstaan om de plannen om te gooien en van PAKT een creatieve bedrijvensite te maken. Uiteindelijk was er ook politiek draagvlak voor dit concept en werd het plots ook veel eenvoudiger om de vergunning administratief rond te krijgen. Je kan PAKT zien als een pilootproject waarbij je sowieso buiten de lijntjes moet kunnen kleuren... Hopelijk zal het voor gelijkaardige projecten in de toekomst eenvoudiger worden om een vergunning te krijgen.
Immo Yaman had bij wijze van spreken ook de site aan 10 advocatenbureaus kunnen verhuren, wat allicht financieel interessanter zou zijn geweest. In de plaats daarvan hebben ze héél bewust gezocht naar een mix van bedrijven, profit en non-profit. Dat neemt niet weg dat de 'hippe' uitstraling van PAKT sowieso een bepaald publiek aanspreekt.
- Om lid te worden van 't DAK van PAKT moet je lidgeld betalen waardoor je niet meteen de meest kwetsbare Antwerpenaren kan bereiken. Maar om op lange termijn een duurzame en veerkrachtige gemeenschap op 't DAK te creëren, zijn we bewust begonnen met de meest enthousiaste buurtbewoners. Zij dragen letterlijk ons project en maken het mogelijk om te groeien.
- Daarnaast, hoe meer we kunnen diversifiëren hoe beter: we willen iedereen bereiken. Zo werken we in het tweede seizoen met peters en meters die voor de helft van het lidgeld zich engageren om maandelijks ook een activiteit voor de andere leden te organiseren. Op termijn willen groeien naar een gemeenschap op 't DAK die zichzelf doet draaien. Wanneer er minder professionele begeleiding nodig is, kan je uiteraard ook veel laagdrempeliger werken naar sociaal kwetsbare groepen.
- Dit jaar deden we ook mee met de milieuweek van de scholen in Haringrode, waarbij honderden leerlingen kwamen ontdekken en koken op 't DAK. In schooljaar 2018-2019 start een pilootproject met drie klassen uit de buurt die we een heel jaar zullen begeleiden. We hopen dit scholenproject te kunnen verderzetten en uitbouwen met de steun van sympathisanten en bedrijven uit de buurt.
- Alle ecologische en teelttechnische systemen die we op het DAK gebruiken zijn innovatief, maar niet hoogtechnologisch. Mits de juiste kennis kan iedereen hier zélf mee aan de slag. Dat is uiteindelijk ons doel: onze kennis verspreiden opdat in de toekomst op elk dak of terras in Antwerpen groenten in hooibalen groeien, kippen scharrelen, vissen gekweekt worden met aquaponics, wilde bloementuinen staan en bijen rondvliegen