Zes krachtlijnen van de commons

Werken ‘in’ de gemeenschap is werken ‘aan’ de gemeenschap

In alle geledingen van de maatschappij doet zich een ontwikkeling naar zelfredzaamheid voor. Passieve consumenten worden actieve burgers. Zij slaan de handen in elkaar om een antwoord te vinden op behoeften die overheden en bedrijven niet ingevuld krijgen. Ze pakken bijvoorbeeld zelf de klimaatcrisis of de groeiende ongelijkheid tussen rijk en arm aan.

Commons erkennen én capteren die ontwakende burgerzin. Ze zijn een recept voor betrokkenheid en stimuleren op die manier ook verantwoordelijkheid. You can’t be lazy in a common. Commonsgericht denken en werken gebeurt niet alleen in het belang van een gemeenschap, maar legt ook de verantwoordelijkheid bij die gemeenschap.

Medebeheer tilt ons op een hoger niveau

Medebeheer en transparantie zijn essentieel bij commons. Ze verhinderen dat de sterkste de overhand neemt. Medebeheer is een kunde die geleerd, gerespecteerd en ondersteund moet worden. Het vereist telkens opnieuw afspraken maken, onderhandelen, compromissen zoeken, aftoetsen. Medebeheer houdt op die manier een ongeziene kans tot zelfontwikkeling in. Het is een onaangeboord potentieel om mensen op een hoger niveau te tillen. 

Veranderen gebeurt al doende

‘Praten’ over een betere wereld is één, concreet dingen ‘doen’ is sterker. Commoning is een werkwoord. Problemen geraken niet opgelost door ‘de ander’ of ‘het systeem’ te verwijten dat er iets moet gebeuren. Commons zijn op die manier een middel tegen cynisme en lethargie. Samen de handen uit de mouwen – of in de grond – steken, is een krachtig instrument om verbondenheid te creëren. De huidige burger- en commonscollectieven experimenteren volop, ze handelen, geven samenwerking al doende vorm. 

Eenvoud heeft de toekomst

Veel mensen verlangen naar een eenvoudiger, serener leven, met minder stress, meer aandacht voor de natuur, lokale productie, minder overschot en afval. De zoektocht naar die waarden is in veel commonsinitiatieven aanwezig. Minder ‘hebben’, levert meer welzijn op. De menselijke druk op de natuur verlaagt. 

Het is nodig om productie en economie afhankelijk te maken van reële noden, getoetst aan duurzame principes, niet aan onnodige en gecreëerde behoeften.

Economie is mensgericht en waardegedreven

We kunnen niet op een extractief, destructief economisch kompas verder varen. Collectieve sociale en ecologische doelen moeten het richtsnoer van de economie worden. Commonsgerichte manieren van produceren en consumeren houden rekening met de grenzen van de planeet, zetten in op het algemeen belang en het rechtvaardig verdelen van middelen. Commons richten zich niet op geldgewin, winstmaximalisatie en aandeelhouderswaarde. Er is geen sprake van hebzucht: het draait niet om ik, maar om wij. Concurrentie maakt plaats voor samenwerking. Een commonseconomie is niet gericht op het opdrijven van efficiëntie. Ze werpt een dam tegen de macht van megabedrijven en nep-deelbedrijven.

Commons hebben veel potentieel

Commons zijn sterk, maar ook kwetsbaar. Medebeheer is een moeilijk proces. Je moet het bewaken, telkens weer expliciteren en afdwingen.  

Er is in de maatschappij nog onvoldoende draagvlak en vertrouwen om commonsexperimenten toe te laten. Een wettelijk kader ontbreekt. Toch groeit het aantal commonsinitiatieven exponentieel. 

Veel commons weerspiegelen in hun samenstelling slechts een beperkt deel van de samenleving. Het aanboren van nieuwe thema’s en doelgroepen zorgt voor meer relevantie. Dit komt de diversiteit en inclusiviteit van de commonsbeweging ten goede.

Wat is de achtergrond van het rondreizend voedselbos in Antwerpen?

In de middeleeuwen waren bossen een belangrijke bron van voedsel, brandstof en bouwmateriaal. Veel gewone mensen waren afhankelijk van bossen om te overleven. Bossen waren destijds eigendom van koningen, edellieden of abdijen. In ruil voor een deel van de oogst of via belastingen mocht al wie in de buurt woonde die bossen gebruiken. De gebruikers maakten onderling afspraken: hoeveel vruchten mag ieder van ons plukken, hoeveel bomen gaan we kappen, hoeveel turf gaan we steken…? Door goede afspraken te maken en de bossen samen te beheren, waren ze eeuwenlang een onuitputtelijke bron van voedsel, energie, ruimte … voor iedereen. De mensen waren geen eigenaar van de bossen, maar ze droegen er wel samen zorg voor. En ze zorgden voor elkaar.

Aan dit systeem kwam een eind toen de kerk en de edelen de gewone mensen gingen uitbuiten. Dit leidde onder meer tot de Franse Revolutie. Burgers veroverden de macht. Een deel van alle gemene bossen en goederen werd eigendom van de nieuwe ‘gemeenten’. Een ander deel werd verkocht aan privé-eigenaars. De ‘gemene gronden’ of commons waren eind negentiende eeuw nagenoeg overal in Vlaanderen verdwenen. Bomen werden massaal gekapt en verkocht. 

Vandaag ervaren we allemaal dat er iets schort aan de manier waarop we onze bossen beheren. We beschikken niet meer over eigen bossen, hebben er geen beslissingsrecht meer over. Steeds meer mensen hebben steeds minder toegang tot voedsel, energie en een degelijke huisvesting. We zijn kwetsbaar geworden. Dat maakt velen ongerust. Hoe kunnen we het tij keren?

Midden september gaan we symbolisch een voedselbos planten voor alle Antwerpenaren. Alle Antwerpenaren krijgen toegang tot het voedselbos. We zullen het laten reizen langs verschillende pleinen. 

Hoe zullen Antwerpenaren omgaan met deze bomen? Zijn we in staat om samen de bomen te beheren? Zijn we bereid voor elkaar te zorgen? Lukt het ons om het tij te keren? 

Kunnen we onze toekomst opnieuw in handen nemen? 

Wat zijn commons? 

Een common verwijst naar het gemeenschappelijk beheer van een gemeengoed. Denk bijvoorbeeld aan alpenweiden: herders in de buurt maken er gebruik van zonder ze te monopoliseren. In veel steden gebeurt vandaag iets soortgelijks: burgers starten bijvoorbeeld een samentuin in een verloren hoek van de stad.

1. Commons bewandelen een alternatieve weg: tussen overheid, markt en middenveld in hanteren ze een ruimere blik om naar problemen, behoeften en kansen te kijken.

2. Commons appelleren aan een diepmenselijke behoefte om het gemeengoed te beschermen. Gemeengoed is wat ons dierbaar is, de hulpbronnen waaraan we nood hebben (water, zuivere lucht …), de ruimte die we delen. Gemeengoed is een gedeelde verantwoordelijkheid: iedereen kan een rol spelen, een bijdrage leveren.

3. Commons vermenselijken en verduurzamen domeinen als zorg, mobiliteit, voeding, wonen, sociale relaties, economie, energie, consumptie, de inrichting van openbaar domein …

4. Commons helpen om een aantal knelpunten van de 21ste eeuw op te lossen: klimaatcrisis, politieke vervreemding, polarisering, ongelijkheid.

5. Commons zorgen voor sociale en ecologische rechtvaardigheid.

6. Commons vormen een positieve beweging, die mensen hoop, moed en perspectief geeft.

Reizend voedselbos zoekt vrijwilligers!

Het reizend voedselbos zoekt vele vrijwilligers: om bomen, struiken ... aan te planten, om de 30 rijdende groenbakken te verplaatsen van plein tot plein. Wie wil zijn handen eens vuil maken? Wie wil al zijn/haar krachten delen? Wie wil eens mee werken en kennis maken met Commons Lab Antwerpen en zijn gedachtengoed? Ook organisaties, verenigingen, ondernemingen, ... die met een groep leden of medewerkers willen deelnemen zijn erg welkom! Inschrijven kan via deze link.

Dit zijn de tijdstippen en locaties:
- Zaterdag 5 september: 14u00-16u00: Opbouw van het Reizend voedselbos aan het Bogaardenplein (achter Jeugdherberg Pulcinella)
- Vrijdag 11 september: 18u-20u: Verplaatsen van het reizend voedselbos van Bogaardenplein over Meir naar Ossenmarkt
- Vrijdag 18 september: 18u-20u: Verplaatsen van het reizend voedselbos van Ossenmarkt naar Operaplein
- Vrijdag 25 september: 18u-20u: Verplaatsen van het reizend voedselbos van Operaplein naar Zusters-der-Armenplein

We vinden het uiteraard belangrijk om de gezondheid van alle Antwerpenaren te vrijwaren. We willen het aantal vrijwillige medewerkers beperken tot maximum 40 per activiteit. Wie niet ingeschreven is, kan niet deelnemen. Breng altijd je mondmasker mee, mocht je hogere risico's lopen of mogelijks risico's veroorzaken, gelieve dan niet deel te nemen, gelieve de afstandsregels te respecteren. We voorzien zelf ook mondmaskers en handgel. Inschrijven per bubbel (1-5 personen) kan ook. We organiseren ons per bubbel om zo de nodige afstand tot de anderen te garanderen. Deze gegevens worden enkel gebruikt in kader van dit project. Mocht er binnen deze groep vrijwilligers iemand besmet zijn met Covid, dan verwittigen wij graag alle andere deelnemers.

Heel veel dank alvast!