VRP-voorjaarscongres - 'Operatie Circulatie' (13 juni 2019)

Circulair denken en handelen kan ons een stevige stap op weg helpen naar een duurzame samenleving. Circulariteit heeft echter vele gradaties en is van toepassing op zowat alles. Dat maakt het ook een containerbegrip. Tijd dus om de zaken scherp te stellen!

Het VRP-voorjaarscongres laat zien wat circulariteit kan betekenen voor onze ruimte en infrastructuur. Circulair denken kan de discipline van de ruimtelijke planning verrijken met verfrissende en onverwachte inzichten. Hoe kunnen we lokale stromen slim gebruiken? Wat zijn goede voorbeelden van flexibele circulaire ontwerpen die toelaten dat gebouwen makkelijk van functie kunnen veranderen/gerecycleerd kunnen worden? Hoe pas je circulaire principes toe op wijk- of gebiedsniveau?

Aan de hand van verhelderende lezingen en circulaire projecten hopen we u te inspireren in uw planningspraktijk, bij uw ontwerpen of in uw beleid. Speciaal voor de gelegenheid presenteren de VRP en de Bond Beter Leefmilieu het Inspiratieboek ‘Circulaire Ruimte’, het resultaat van een boeiende samenwerking waarin we op zoek gingen naar een innovatieve herbestemming van leegstaande gebouwen in Vlaanderen. Elke deelnemer krijgt een exemplaar van het Inspiratieboek.

PROGRAMMA

09.00 | Ontvangst met koffie en thee
09.30 | Inleiding. Circulaire principes voor ruimtelijke planning. Dagvoorzitter Annette Kuhk (Humanarc Research)
Dr. Annette Kuhk is gespecialiseerd in veranderingsprocessen en collectieve leertrajecten in sociaal-ruimtelijk onderzoek. Als dagvoorzitter begeleidt ze het publiek vakkundig doorheen het dagprogramma.
09.45 | Ochtendblok

Welkom in HAL5! Michiel Van Balen (Miss Miyagi)
Gastlocatie Hal 5 is een perfect voorbeeld van hergebruik. Deze bruisende, industriële spoorweghal wordt vijf jaar lang gedeeld door een twintigtal lokale initiatieven waaronder enkele restaurants, een bloemenpluktuin, een koffiebranderij, een biobakker, een boerenmarkt en een circusschool voor kinderen. Dit co-creatief experiment is niet enkel de gedroomde lijm voor de sociale cohesie in Kessel-Lo en omstreken maar is bovendien volledig zelf-financierend. Drijvende kracht Michiel Van Balen leidt de ochtend in. Hoe kan je op een aangename manier de stad (her)maken met buurtbewoners, ruimte delen en dit alles ook nog eens bekostigd krijgen?

Het ruimtelijk aspect van de circulaire economie. Julie Marin (KU Leuven)
Circulariteit als (politieke) keuze om het stedelijk metabolisme ‘gezonder’ te maken door materialenkringlopen te sluiten: dat is het uitgangspunt van Julie Marin om vier agenda’s te definiëren die ontwerpopgaves voor stedelijke en territoriale circulariteit kunnen sturen. Julie Marin gaat na hoe stedenbouwkundige en landschapsontwerpers potentiële circulariteit verbeelden in ruimtelijke scenario’s, welke rollen ontwerpend onderzoek kan spelen in de circulariteitstransitie en welke agenda’s voor circulariteit de ontwerpen sturen.

Circulaire gemeente voor de toekomst. Erik Grietens (Bond Beter Leefmilieu)
Met het proefproject ‘Circulaire gemeente voor de toekomst’ zochten de VRP en BBL een circulaire invulling voor drie leegstaande gebouwen in Vlaanderen: een school in Genk, een militair domein in Sijsele en een winkelpand in Deinze. Het doel was een hoger ruimtelijk rendement te genereren in wijken en gebouwen vanuit circulair perspectief. Daarnaast probeerden we de milieu-impact van materiaalstromen te verminderen en potentiële lokale opportuniteiten ten volle te benutten. Erik Grietens brengt een relaas van deze boeiende samenwerking, samen met de deelnemende projecten.

11.00 u | Keuze tussen twee sessies

1. Wandeling in Leuven door BUUR
2. Voorstelling van circulaire projecten in Hal 5.

In Vlaanderen staan de circulaire doeners niet stil. We selecteerden vijf projecten, lopend of nog in de steigers, die een aspect van de kringloopeconomie in praktijk brengen. Elmar Willems, facilitator Circulaire Economie bij Vlaanderen Circulair, leidt deze projecten in met aandacht voor hun gemeenschappelijke opgaven en kenmerken. De projectervaringen leveren ongetwijfeld voer voor een boeiende discussie over feiten en fictie, kansen en knelpunten van circulaire gebiedswerking.

Van vervallen stationsgebouw naar duurzame werkplek en buurthuis. Evelien Willaert (Dialoog vzw) vertelt over de plannen om het voormalig station van Wijgmaal een herbestemming te geven als kantoor voor Dialoog en ontmoetingsplek voor de buurt. De verbouwing moet voldoen aan tal van erfgoedkundige, akoestische en bouwfysische eisen. Binnen het beperkte budget wordt elke keuze getoetst aan de principes van circulair bouwen. Flexibel bouwen, een lage milieu-kost en een ambitieuze energieprestatie staan als belangrijkste en gelijkwaardige pijlers naast elkaar in deze inspirerende herbestemming.

Labland. Open Source Bouw Systemen (OSBS). Martha Vandermaesen (Labland). Labland stimuleert de bouw van toekomstgerichte woningen die de leefbaarheid verbeteren en de milieu-impact verlagen. Martha Vandermaesen gelooft dat circulair bouwen in een stedelijke omgeving hiervoor een cruciale hefboom is. Labland ontwerpt en ontwikkelt nieuwe bouw- en woonconcepten en experimenteert samen met burgers en organisaties. Het kennisnetwerk brengt deskundigen samen om tot concreet uitvoerbare bouwprojecten te komen. De kennis wordt ter beschikking gesteld in een Open Source Bouw Systeem.

Circulair Zuid, Antwerpen. Christine Van derslijen (Circulair Zuid). Circulair Zuid organiseert in de wijk Antwerpen Zuid experimenten om de circulaire economie in het dagelijks leven mogelijk te maken. ‘Circulair’ staat hier voor hergebruik van grondstoffen en producten door de bewoners. Via slimme technologie en de juiste gedragsprikkels zorgen ze ervoor dat ze met z’n allen samen slimmer wonen, duurzamer omgaan met energie, water, materialen en afvalstromen. Christine Van derslijen helpt de nieuwe bewoners op weg

De Nieuwe Dokken, Gent. Philippe Teughels (Van Roey). Nooit eerder werden de principes van de circulaire economie in ons land op dergelijke schaal toegepast in een woonproject als in De Nieuwe Dokken. Dit is een verhaal over energie, maar ook over mobiliteit, woonkwaliteit, afval- en watergebruik. Het project won de klimaatprijs van De Radicale Vernieuwers.

Circulair Scheldepark, Oudenaarde: metabolisme op gebiedsniveau. Ward Verbakel (plusofficearchitecten). Het Circulair Scheldepark is een raamwerk dat in opdracht van de provincie Oost-Vlaanderen en de stad Oudenaarde werd uitgevoerd door plusofficearchitecten, Delva en Vectris. Het past de vier agenda’s (zie de lezing van Julie Marin in de ochtend) van circulariteit toe op de Scheldevallei. Het raamwerk is een richtinggevend plan waarin circulaire krachtlijnen zijn vastgelegd en dat als kader dient om toekomstige beslissingen aan af te toetsen.

13.00 | Lunch
14.00 | (Plenair). Circulaire principes voor ruimtelijke planning: medium, large en extra large

Medium (bouwblok): De WTC-torens in Brussel. Freek Persyn (51n4e/ZIN in No(o)rd)
Het ontwerp van de WTC-torens in Brussel (door 51N4E i.s.m. Jaspers-Eyers en l’AUC) bestaat voor 68% uit oude materialen, geheel naar het BAMB2020-principe (buildings-as-material-banks). Bovendien draait het in dit vernieuwende project niet enkel om recupereren en certifiëren, maar ook om toekomstgericht ontwerpen met het oog op flexibele functiewijzigingen.

Large (wijk): Superlocal, de ontwikkeling van een nieuwe wijk met materialen uit oude torenflats. Martijn Segers (Heemwonen) en Huub Engelen (Gemeente Kerkrade, NL)
De Zuid-Limburgse gemeente Kerkrade en de woningbouwcoöperatie Heemwonen slaan in het participatief project ‘Superlocal’ de handen in elkaar om het materiaal uit de sloop van hoogbouwflats uit de jaren 60 te hergebruiken en de vrijgekomen ruimte in te schakelen in de groenstructuur van een nieuwe woonwijk. Bovendien zal de waterkringloop in deze wijk van 130 huishoudens in 2020 volledig gesloten zijn. Het project is een sleutelproject van IBA Parkstad. Superlocal won de Nederlandse Bouwprijs 2019 in de categorie bouwmaterialen en -systemen.

Extra large (stad): Metabolic – circulaire gebiedsplanning. Chandar van der Zande (Metabolic)
Het Nederlandse Metabolic scant steden, op zoek naar circulaire opportuniteiten. Door systeemdenken en data-science worden materiaal-, energie- en waterstromen in kaart gebracht die op stads-of regioniveau als springplank kunnen fungeren om over te schakelen naar een circulair grondstoffengebruik. Interventies op maat worden samengebracht in een roadmap die de circulaire evolutie van steden helpt versnellen.

15.45 u | Launch inspiratieboek ‘Circulaire Ruimte’. Erik Grietens (BBL)

De BBL bundelde de best practices uit het project ‘Circulaire Gemeente voor de Toekomst’ in een inspiratieboek vol voorbeelden en beleidsaanbevelingen voor lokale besturen en initiatiefnemers. Elke deelnemer krijgt een exemplaar mee naar huis om zelf werk te maken van circulariteit na deze inspirerende studiedag.

16.00 u | Slotreflectie door dagvoorzitter Annette Kuhk
16.15 u | Receptie