Locatie: Zuster der Armen Plein, Antwerpen Noord

Antwerpen-Noord is een dichtbevolkte wijk met heel wat maatschappelijke noden en behoeften. Er is heel veel armoede in de wijk, er is weinig open, groene ruimte, er is beperkte sociale cohesie, er is veel overlast (sluikstort, zwerfvuil). Daarom zijn diverse buurtbewoners in 2014 in een verborgen, groene, semi-publieke binnenruimte van een sociale woonblok (Zuster-Der-Armen Plein) gestart met een samentuin, de Verborgen Kloostertuin. Een stukje onderbenut, vergeten semi-publiek domein dat gerevitaliseerd werd tot een bloeiend gemeenschappelijk goed in hartje Antwerpen-Noord. Dit gebeurde in samenspraak met het district Antwerpen, Woonhaven, Ecohuis, buurtregie en het Zorgbedrijf Antwerpen. Van in het begin werd getracht om er een kringlooptuin van te maken; zelfvoorzienend te worden op vlak van water, compost, human resources, ... Binnen de samentuin werden compost bakken geïnstalleerd om afval van de tuin te verwerken, maar ook GFT-afval van de omliggende buurtbewoners (‘groen afval als een gemeen goed’).  Er waren problemen met het compostbeheer: er werd te weinig groenafval aangevoerd, de samenstelling was niet ideaal, er was sprake van overlast. Na een klein onderzoek (met o.a. de steun van Stadslab 2050) kwam het Verborgen Kloostertuincollectief op het idee om de hulp van kippen in te schakelen.

Collectief groenafval tot compost verwerken met de hulp van spilkiekes

Kippen introduceren op publieke domein is geen evidentie. Er werd een volledig afgesloten hok ontworpen om het beheer haalbaar te maken. We wilden voorkomen dat de kippen slecht gevoederd werden, dat er overlast ontstond (ongedierte, geurhinder, …). Er was overleg met buurtbewoners en stedelijke diensten. Financiële middelen werden voorzien via de Burgerbegroting. Begin 2017 werd het kippenhok gebouwd (volledig met gerecupereerd materiaal). Er werd een beurtrol afgesproken: elke dag verzorgt een ander gezin de kippen. De beheerders kunnen al hun groenafval kwijt, in ruil krijgen ze verse eitjes. Wekelijks wordt het kippenhok opgeruimd. De stad heeft in 2017 ook grote compostbakken geschonken (ikv het project ‘Buurtcomposteren van de dienst Stadsbeheer). Met de hulp van kippen kan het Verborgen Kloostertuincollectief grotere hoeveelheden groen afval verwerken tot compost. Momenteel halen ze ook groen afval op van de lokale markt en enkele horecazaken. Privaat afval wordt omgezet in gemeenschappelijk goed.

Zo is een commonsinitiatief gegroeid waar dus heel veel en diverse mensen aan bijdragen (soort ‘ecosysteem’ tussen bewoners, ondernemers en overheid). Maar ook  waar diverse mensen baat bij hebben; bewoners kunnen samen gezonde groenten in d estad produceren, er sontstaat sociale cohesive tussen diverse buurtbewoners, groenafval wordt duurzamer en lokaler verwerkt (goedkoper voor de stad), er worden heel veel kennis, inzicht, ervaring en netwerken opgebouwd, buurtbewoners worden geïnformeerd en gesensibiliseerd mbt duurzaam voedsel, lokale ondernemers en marktkramers geraken hun groen afval kwijt. De stad en het district faciliteren en de buurtbewoners beheren. Zij beslissen onderling, wie welke taken gaat invullen, wie en hoe het kippenhok onderhouden wordt, ook financieel worden beslissingen gezamenlijk genomen. 

Interne communicatie

Wat ook belangrijk is de communicatie tussen de deelnemers. Het Verborgen Kllostertuin collectief organiseert elk jaar een vergadering. Daar beslissen zij de grote lijnen, wat zij het komende jaar gaan doen. Daarna loopt de communicatie via app’s .  WhatsApp gebruiken ze voor dagelijkse berichtgeving  bijvoorbeeld als ze vragen hebben of als ze geen eieren kunnen vinden die dag. Andere informatie wordt gedeeld via Trello. Daar staat bijvoorbeeld een to do lijst, grond- en teeltplan, of nuttige documentatie ivm de zorgen voor de kippen. Verder is e rook nog een facebookgroep waar allerhande info, nieuws gedeeld worden met een ruimere groep.

Benodigde middelen: 

Financieel wordt veel beroep gedaan op de Burgerbegroting: materiaal kosten voor het kippenhok, ondergrondse regenton voor opvang regenwater, serre, … Voor de kleinere kosten werd vorig najaar een benefetfeest georganiseerd in de buurt. Vlierbloesemsiroop en rabarberconfituur uit de tuin worden deels verkocht. Er moet geen huur betaald worden voor het gebruik van de grond. Er zijn samenwerkingsovereenkomsten afgesloten mbt het beheer met diverse instanties (Zorgbedrijf, Woonhaven, …). Zaden zijn deels afkomstig van de zadenbib (Ecohuis Antwerpen). Er wordt ook constructiemateriaal gerecupereerd. Soms wordt materiaal geschonken.

Wat leren we van de Spilkiekes mbt de commons?

• Samenwerken met de diverse betrokken overheden gaat heel langzaam: o.a. om goedkeuringen te krijgen. Er zijn heel diverse diensten (district, stad) betrokken, wederzijds vertrouwen, respect, begrip opbouwen tussen al die partijen is werk van lange adem.
• Complexe eigendommen en door de diverse beheerders, maakt het beheer van gans het plein niet efficient. Structureel is er nog geen dialoog en samenwerking(sakkoord). Het potentieel van het plein, van de partners, de buurt en van de samenwerking is nog niet 100% aangeboord. Nu is het nog vanuit een verdeelde verantwoordelijkheid ipv een gedeelde verantwoordelijkheid. Er is momenteel niemand die die dialoog en samenwerking tussen al die partijen faciliteert.
• Er is veel (financiële) steun van de stad en van het district (Burgerbegroting, Stadsmakers, DNA-project, …).
• Bottom-up initiatief en topdown beleid ontmoeten elkaar in dit project. Maar er is geen structurele interactie tussen dit informeel initiatief en de representatieve organen, of formele diensten, beleidsontwikkelingsprocessen.
• De groep beheerders is divers, interne communicatie is heel intensief. Gebruik van apps vergemakkelijk het beheer van het project.