Commons Lab Antwerpen is een burgerinitiatief begin 2018 opgericht. Vanuit de vaststellingen dat er lokaal en globaal van alles mank loopt (klimaat, economie, armoede, ongelijkheid, …), dat het zo moeilijk is om zaken te veranderen, dat er nieuwe strategieën en oplossingen nodig zijn, en dat die meer vanuit de samenleving gestuurd en ontwikkeld moeten kunnen worden.

In het commonsgedachtegoed gaan mensen zich zelf veel meer organiseren in collectief verband om gemeenschappelijke noden en behoeften in te vullen. Zo worden we minder afhankelijk van de private sector en van de overheidssector. We staan veel meer zelf aan het roer. Dat kan gaan van heel kleine dagdagelijkse dingen zoals het delen en beheren van een gedeelde wagen met vrienden en buren bijvoorbeeld. Maar dat kan ook veel grootschaligere proporties aannemen. Bijvoorbeeld het collectief produceren en beheren van energie (in een burgercoöperatie zoals Ecopower). Commons vervangen volgens ons de overheid of de markt niet. Ze zijn complementair, maar maken gemeenschappen veel sterker. Hiervoor moeten de rollen van burgers, overheden en ondernemers herzien worden en moet er veel nieuwe samenwerking komen. Onze missie en focus ligt hoofdzakelijk op de samenleving: wij willen vooral burgers empoweren, inspireren en ondersteunen.

In 2020 hebben we vanuit het Decreet Sociaal Cultureel Werk projectsubsidies gekregen omwille van onze ‘laboratoriumrol’ in Vlaanderen. Het commonsgedachtegoed duikt her en der in Vlaanderen opnieuw op. Maar blijkbaar zijn er nauwelijks organisaties die zich 100% concentreren op de ontwikkeling van nieuwe commonsinitiatieven in Vlaanderen.

Waar staan we nu ongeveer halverwege 2020? We proberen een beknopt overzicht te geven dat uiteraard niet volledig is…. Het ruimere naslagwerk volgt later nog!

Organisatie ontwikkeling

De ontwikkeling van een burgerinitiatief naar een professioneler collectief was onze prioriteit nummer 1. In januari moesten we een team samen stellen van verschillende medewerkers. We zijn in onze eigen commons community op zoek gegaan, hebben sollicitaties gedaan. Elisabeth, Christine, Dalida, Eef, Bavo, Luc, Stijn, Thijs en Koen vormen samen een nieuw collectief van freelance medewerkers.

Om de organisatie te beheren hebben we in februari ons bestuur uitgebreid: er is een operationeler dagelijks bestuur en een strategischere raad van bestuur die elke maand samen komen, er zijn ad hoc en projectmatige werkgroepen, een algemene vergadering komt 2 maal per jaar samen.

We hebben ondertussen een ruime community in Antwerpen, Vlaanderen en daarbuiten uitgebouwd die wij intern de ‘vrienden van Commons Lab’ noemen. Die wordt momenteel bediend en beheerd via online media. Elke individuele vraag die bij ons binnen komt, wordt (meestal) snel en persoonlijk behandeld.

Diverse projectsubsidies worden door Commons Lab gebundeld in een gemeenschappelijke pot, collectief begroot en onderling herverdeeld. Bijna alle freelancers en vrijwilligers werken mee aan één of ander project. Om al onze financiële middelen te poolen en te kunnen beheren als een common, heeft onze penningmeester een ingenieuze begrotings- en planningstool ontwikkeld. Die maakt een accurate en transparante commonsgerichte samenwerking/beheer van financiële middelen mogelijk.

Een aantal vrijwilligers hebben samen met de medewerkers een sterk online instrumentarium uitgebouwd (via Social ware). Elke dag worden honderden berichten gedeeld via Slack, Drive, Praatbox, Facebook, Twitter,  … Onze website bevat maar liefst 5 blogs om informatie gestructureerd te beheren en delen.

Het was uiteraard een uitzonderlijk moeilijke periode om te kunnen samen werken, allemaal in ons kot. Ons organisatiewonder Eef heeft een methode ontwikkeld voor persoonlijke organisatie die we later dit jaar ook gaan toepassen op organisatieniveau. En eventueel ook willen gaan aanbieden aan andere organisaties/collectieven. Zo kunnen we altijd, overal, allemaal optimaal blijven samen werken. Corona heeft ons uiteraard ook getroffen. We hebben dit jaar veel geïnvesteerd in onze organisatie.

De experimenten in ons labo ‘Antwerpen’

Buurthoning 2060, Groepsaankoop geveltonnen, Tuinstraten overal, Critical Mass bomen, klimaatraad, Suikerwijkfeest 2060, fietsvriendelijke school- en winkelstraten, … De lijst van commonsgerichte experimenten voor 2020 is bijzonder lang. Elk experiment is een verhaal op zich. We proberen burgerschap opnieuw uit te vinden, de overheid, de economie, … We ontwikkelen nieuwe community diensten en producten. Via de experimenten proberen wij collectief te leren; nieuwe kennis te vergaren, nieuwe inzichten, nieuwe tools, netwerken, … Uiteraard proberen we onze opgebouwde expertise ook te beheren als een common; documenteren om te delen is het devies.

In tijden van Coronacrisis commonsgerichte experimenten opzetten is niet evident aangezien die per definitie collectief gebeuren en die zich heel vaak afspelen in de publieke ruimte. We zijn af en toe uitgeweken naar de commons die vaak afgebakend zijn, met eigen spelregels. Eind maart waren we in volle lockdown genoodzaakt om 5 bijenkolonies te installeren aan Fundament 2060 vzw. Met het goede weer konden we de ijverige werkbijen niet meer binnen houden. Het collectief beheer werd opgestart, uiteraard met respect voor de veiligheidsmaatregelen. Van de stad mocht het in principe niet, maar van de federale overheid wel. Commons zijn noch publiek, noch privaat. Een grijze zone die momenteel nog niet gereglementeerd is, tenzij door de commoners zelf.  

Het Suikerwijkfeest dat gepland stond op 30 mei hebben we een andere invulling moeten geven. We hebben alle inwoners van Antwerpen-Noord proberen op te roepen om in hun kot zoetigheid te bereiden en te delen met hun buren. Nieuwe interculturele bruggen bouwen/culturele commons co-creëren op wijkniveau bleek in tijden van lockdown vrijwel onmogelijk. Er is wel een nieuw collectief gegroeid dat volgend jaar een nieuwe poging zal ondernemen.

Wat ons dit voorjaar ook af en toe parten speelde, is dat we nog erkenning en legitimiteit missen. Commons Lab is nog maar een ‘Insitituut in wording’. Van onderuit als grassroots initiatief olietankers loodsen is niet evident. Heel het commonsgedachtegoed is voor veel mensen nog nieuw en heel abstract. In kader van onze experimenten proberen we via heel veel actoren contexten en processen te onderzoeken, begrijpen en analyseren. Om dan vaak richting een ander organisatiemodel te stimuleren: horizontaler, opener, collectiever, veel meer ook buiten de grenzen van de eigen organisatie, in communities, netwerkgericht, … Gras groeit niet door er aan te trekken! Het is geduldig voeden, verzorgen en laten groeien…

Coronacrisis:  een opportuniteit voor de commonsbeweging in Vlaanderen?

De Coronacrisis heeft stevige impact gehad, heel wat pijnpunten blootgelegd. Maar ook zoveel nieuw engagement en solidariteit voortgebracht. We proberen deze crisis ook als een opportuniteit te benaderen. Veel van onze experimenten zijn ‘dankzij’ de Coronacrisis alleen maar relevanter geworden.

We hebben via onze kanalen een brede bevraging gedaan. En aan diverse mensen gevraagd hoe het commonsdenken ons kan helpen in gans het relancetraject voor de komende weken en maanden. Dit najaar lanceren we de conclusies in de vorm van een manifest. Hopelijk kunnen we dan ook aankondigen dat we vanaf 2021 erkend worden als socio-culturele organisatie in Vlaanderen… Dan zouden we structureel en in gans Vlaanderen kunnen gaan meewerken aan de revival van de commons in Vlaanderen. Witte rook hopelijk in oktober…

Blik op dit najaar

In deze tijden maanden vooruit blikken is moeilijk. We zijn al maanden noodgedwongen constant aan het bijsturen van allerhande planningen. 2020 moet en zal ons jaar worden. In november hopen we een Vlaams Commons Symposium te organiseren samen met o.a. UA, CCQO, Oikos, stad Antwerpen, …. De bedoeling is dat we dan al onze opgedane kennis en goesting delen met gans Vlaanderen, dialoog en reflecties mbt commons in Vlaanderen gaan stimuleren. We hopen dit najaar ook te kunnen starten met een School of commons in Antwerpen. Gesprekken met onze partners Timelab en Elcker-Ik zijn bezig.

Verder hopen we dat de Critical Mass met bomen deze nazomer door de stad kan trekken en dat we breder mensen gaan informeren en bewust maken van het nut van en de nood aan meer commons. Dit najaar hopen we dat dankzij onze groepsaankoop regentonnen duizenden liters regenwater als een common overal in Antwerpen beheerd worden. We willen de logistiek in de stadsregio duurzamer, eerlijker en democratischer maken ism de Fietskoeriers, Neutraal Syndicaat voor zelfstandigen Thomas More,… We hopen dat we de klimaatraad van Antwerpen op een meer commongerichte manier kunnen organiseren. We kijken uit naar de pop-up Coop 2060 buurtwinkel waar allerhande community producten zullen aangeboden worden. We hopen om de Antwerpse Voedselstrategie mee te lanceren. Dat alle Antwerpenaren van hun straat een Tuinstraat gaan maken dankzij ons ondersteuningspakket. Dat de Antwerpse schoolstraten en winkelstraten fietsvriendelijker worden dankzij onze interventies.

Ik zou tenslotte alle mensen willen danken die ons de afgelopen weken en maanden zoveel complimenten hebben gegeven. Veel mensen geven aan dat we hen inspireren, hoop en goesting geven. Waardering is onze brandstof! Dank alvast voor al jullie steun! Blijf ons zeker volgen via website en onze ‘socials’. Blijf ons contacteren met al jullie vragen en ideeën! Dank om mee berichten te delen, liken, … Stay safe, reclaim the city!

Koen Wynants